به سه نوع تقسيم مى‏شود : حكمت علمى ، حكمت عملى و حكمت حقيقى .^۱

گفتنى است كه اين تقسيم‏بندى و نام‏گذارى ، بر اساس تأمّل در كاربردهاى واژه حكمت در قرآن و احاديث اسلامى است .^۲

حكمتِ علمى ، عملى و حقيقى ، هر يك به منزله پلّه‏هاى نردبان استوارى هستند كه انسان با بهره‏گيرى از آنها به قلّه كمال انسانيّت ، صعود مى‏كند . جالب توجّه است كه بدانيم پلّه اوّل اين نردبان (يعنى حكمت علمى) را فرستادگان خداوند متعال ، بنا نهاده‏اند . پلّه دوم (يعنى حكمت عملى) را انسان ، خود بايد بسازد و پس از آماده شدنِ پلّه دوم ، آخرين پلّه جهش به مقام انسان كامل را - كه حكمت حقيقى است - خداوند متعال ، خود آماده مى‏نمايد .

اينك توضيح كوتاهى درباره اين سه نوع حكمت :

1 . حكمت علمى‏

مقصود از حكمت علمى ، مطلق معارف و دانستنى‏هايى است كه براى صعود به مقام انسان كامل ، ضرورى است. به سخن ديگر ، هم دانش مربوط به عقايد ، «حكمت» است ، هم دانش مربوط به اخلاق ، و هم دانش مربوط به اعمال ، و از اين روست كه قرآن كريم ، پس از ارائه رهنمودهاى گوناگون در عرصه‏هاى اعتقادى ، اخلاقى و عملى ، همه آنها را حكمت مى‏نامد و مى‏فرمايد :

است و پاره‏اى از عالمان ، بيشتر اين معانى را اصطلاحى مى‏دانند كه قائل به آن ، به مصداق مهمّ «حكمت» ، بسنده كرده و همان را در معناى آن آورده است ؛ وگرنه در اصل ، از مصدر «اِحكام» است كه به معناى استوارى در علم ، گفتار و كردار و يا همه اينهاست .

بنا بر اين ، از منظر واژه‏شناسى ، كلمه حكمت ، حاكى از نوعى استوارى و اِتقان است و به هر چيز استوار و نفوذناپذير ، اعم از مادّى و يا معنوى ، اطلاق مى‏گردد .

حكمت در قرآن و حديث‏

واژه «حكمت» ، بيست بار در قرآن كريم آمده است و خداوند متعال ، در اين كتاب آسمانى ، 91 بار خود را با صفت «حكيم» ستوده است .^۱

تأمّل در موارد كاربرد اين واژه در متون اسلامى ، نشان مى‏دهد كه حكمت از نگاه قرآن و حديث ، عبارت است از مقدّماتِ محكم و استوار علمى ، عملى و روانى براى نيل به مقصد والاى انسانيت ، و آنچه احاديث اسلامى در تفسير حكمت آورده‏اند ، در واقع ، مصداقى از مصاديق اين تعريف كلّى است .

اقسام حكمت‏

بر پايه آنچه در تعريف كلّى حكمت ذكر كرديم ، حكمت از نگاه قرآن و حديث ،