بنا بر اين ، عامل اصلى سلطه شيطان بر انسان ، هوس‏هايى است كه با ايجاد موانع معرفت ، راه را براى القائات شيطانى باز مى‏كند و لذا كسانى كه اين موانع را از ميان برده و به گفته قرآن به مرتبه عبوديت خداوند رسيده‏اند ، شيطان ، راهى براى وسوسه و القاى ادراكات دروغين در آنها ندارد :
«إِنَّ عِبَادِى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَنٌ .^۱
در حقيقت ، تو را بر بندگان من تسلّطى نيست» .

ضرورى است .^۱

نكته سوم : عوامل وسوسه‏

نكته مهم ديگرى كه در بررسى اين فصل قابل توجّه است ، اين است كه موانع نور دانش، هم‏زمان ، عوامل و زمينه‏هاى دسيسه شيطان نيز به شمار مى‏روند . اين موانع ، نه تنها انسان را از معارف حقيقى والهامات ربّانى محروم مى‏سازند ، بلكه او را در معرض وسوسه‏هاى شياطين و احساسات و ادراكات دروغين ناشى از آنها نيز قرار مى‏دهند . از اين رو ، در رواياتى كه ملاحظه شد ، هوا و كبر ، هم آفت عقلْ شناخته شده‏اند و هم دام شيطان .^۲ در اين زمينه در «مناجاة الشاكين (مناجات شِكوه‏كنندگان)» منسوب به امام زين العابدين عليه السلام آمده است :
اِلهي اَشْكُو إلَيْكَ عَدُوّاً يُضِلُّني وَشَيْطاناً يَغْويني قَدْ مَلَأَ بِالْوَسْواسِ صَدْري وَاَحاطَتْ هَواجِسُهُ بِقَلْبي يُعاضِدُ لِيَ الْهَوى‏ ، ويُزَيِّنُ لي حُبَّ الدُّنْيا ، وَيَحُولُ بَيْني وبَيْنَ الطّاعَةِ وَالزُّلْفى‏ .^۳
بار خدايا به تو شكايت مى‏برم از دشمنى كه گم‏راهم مى‏كند و از شيطانى كه به اغوا كردن من كمر بسته است ؛ سينه‏ام را از وسوسه پُر ساخته و اوهام و افكار واهى‏اش قلبم را احاطه كرده ، از هواهايم پشتيبانى مى‏كند و دوستى دنيا را در نظرم مى‏آرايد و ميان من و بندگى تو و نزديكى به تو فاصله ايجاد مى‏كند .