بهره‏گيرى از افاضات غيبى و الهامات الهى مى‏نمايد ؛ ليكن تأثير اين دارو ، دو شرط اساسى دارد : يكى تدبّر كه امام على عليه السلام درباره آن مى‏فرمايد :
لا خَيرَ في قِراءَةٍ لَيسَ فيها تَدَبُّرٌ .^۱
قرائتى كه تدبّر ندارد ، خيرى هم ندارد .

ديگرى ، اجتناب از موانع معرفت؛ اگرچه به طور موقّت باشد . اگر كسى قرآن را با تدبّر بخواند ، ولى از ظلم ، تعصّب ، استبداد ، كبر ، عُجب و شُرب خَمر اجتناب نكند ، قطعاً تلاوتش شفابخش نيست :
«إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِى الْقَوْمَ الظَّلِمِينَ .^۲خداوند ، ظالمان را هدايت نمى‏كند» .
«إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِى الْقَوْمَ الْفَسِقِينَ .^۳خداوند ، فاسقان را هدايت نمى‏كند» .

قرآن ، هدايت است ، ولى براى كسانى كه موانع هدايت را ، كه همان موانع شناخت كه تقواى عقلى است،از سر راه خود بردارند ، چنان كه قرآن ، چنين تصريح مى‏كند :
«ذَ لِكَ الْكِتَبُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ .^۴
اين ، كتابى است كه شك در آن روا نيست ؛ راهنماى پرهيزگاران است» .

و اگر تلاوت كننده شرايط تلاوت را فراهم نسازد ، نه تنها قرآن شفابخش نيست و حجاب‏هاى دل را زايل نمى‏سازد ، بلكه حجابى بر حجاب‏هاى آن

تقوا و ذكر كه نقش مؤثّر آنها در الهامات الهى و معارف حقيقى ، با صراحت در متن ، ذكر شد . دليل اين كه اين امور در اين فصل و به عنوان دارو مطرح شدند ، نقش آنها در درمان بيمارى‏هاى جان و زدودن موانع معرفت ، و تصريح به اين نقش در بسيارى از آيات و احاديث است .

2 . قلمرو تأثير داروهاى معرفت‏

نكته قابل تأمّل ديگر درباره داروهاى معرفت ، اين است كه : كدام دسته از موانع معرفت با اين داروها قابل زدودن هستند؟ آيا همه موانع معرفت را مى‏توان با اين داروها زدود؟ آيا موانع حسّى و موانع علوم رسمى با اين داروها قابل درمان هستند ؟ و در نهايت ، قلمرو تأثير داروهاى معرفت تا كجاست ؟

پاسخ ، اين است كه دقّت و تأمّل در متن آيات و احاديثى كه در اين باره وارد شده است ، نشان مى‏دهد كه اين داروها اصولاً مربوط به دسته سوم از موانع معرفت - يعنى موانع نور دانش - هستند؛ هر چند تأثير اجمالى آنها در زايل ساختن برخى از موانع علوم رسمى را نمى‏توان انكار كرد .

3 . چگونگى به كار بردن داروهاى معرفت‏

نكته سوم اين كه : داروهاى معرفت را چگونه بايد به كار برد و در چه شرايطى اين داروها در زدودن موانع ، مؤثّر هستند ؟

پاسخگويى تفصيلى به اين سؤال ، در اين فرصت ، ممكن نيست؛ امّا به طور اجمال مى‏توان گفت كه به كار بردن هر يك از اين داروها شرايطى دارد كه تنها با ايجاد آن مى‏توان تأثير انتظار آنها را داشت . براى مثال ، تلاوت قرآن ، زنگار حجاب‏هاى معرفت را از آينه جان پاك مى‏كند و دل را جلا مى‏دهد و آماده