ومَن لَم يَنفَعُهُ اللَّهُ بِالبَلاءِ وَالتَّجارِبِ لَم يَنتَفِع بِشَي‏ءٍ مِنَ العِظَةِ ...^۱كَيفَ يُراعِي النَّبأَةَ مَن أصَمَّتهُ الصَّيحَةُ ؟ !^۲
هركس كه خداوند با بلا و تجربه‏ها به وى سود نرساند ، از هيچ پندى سود نمى‏برد ... چگونه كسى كه فرياد را نشنيده ، صداى آهسته را بشنود؟

علامت بيمارى غير قابل علاج معرفت ، اين است كه بيمار به تعصّب شديد در عقايد باطل خود ، گرفتار مى‏شود و به هيچ وجه حاضر نيست حق را بپذيرد . قرآن ، حال آنان را چنين‏توصيف مى‏كند :
«وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى‏ عِلْمٍ .^۳
خدا با وجود علم ، او را بيراه گذارد» .

نه موعظه و نه تازيانه بلا ، اين گونه زنگارهاى انديشه وحجاب‏هاى قلب اين بيماران متعصّب را نمى‏تواند بزدايد و حتّى اعجاز هيچ پيامبرى براى علاج بيمارى آنان ، سودمند نيست . از همين رو ، عيسى عليه السلام فرمود :
داوَيتُ المَرضى‏ فَشَفَيتُهُم بِإِذنِ اللَّهِ ، وأبرَأتُ الأَكمَهَ والأَبرَصَ بِإِذنِ اللَّهِ ، وعالَجتُ المَوتى‏ فَأَحيَيتُهُم بِإِذنِ اللَّهِ . وعالَجتُ الأحمَقَ فَلَم أقدِر عَلى‏ إصلاحِهِ ! فَقيلَ : يا روحَ اللَّهِ ، ومَا الأَحمَقُ ؟ قالَ : المُعجَبُ بِرَأيِهِ ونَفسِهِ ، الَّذي يَرَى الفَضلَ كُلَّهُ لَهُ لا عَلَيهِ ويوجِبُ الحَقَّ كُلَّهُ لِنَفسِهِ ولا يوجِبُ عَلَيها حَقَّاً ، فَذاكَ الأَحمَقُ الَّذي لا حيلَةَ في مُداواتِهِ .⁴بيماران را با اذن الهى شفا بخشيدم و لال و پيس را با اذن خداوند بهبود دادم و

ب - حجاب‏هاى ضخيم قابل رفع‏

اگر موانع معرفت علاج نشوند ، به تدريج حجاب‏هاى انديشه و قلب ، متراكم مى‏شوند . حجاب‏هاى متراكم تا جايى كه جوهر آينه دل را فاسد نكرده باشند ، قابل علاج‏اند . براى زدودن اين حجاب‏ها بايد از داروى بلا بهره گرفت . اين دارو ، از داروى موعظه قوى‏تر است . زدودن زنگارهاى دل با موعظه ، همانند پاك‏سازى آينه با آب است و زدودن زنگارهاى دل با بلا ، صيقل دادن شمشير با آتش است . زنگارهاى بسيار را جز با آتش نمى‏توان زدود . از اين رو ، قرآن درباره فلسفه بلا و مصيبت‏هاى زندگى مى‏فرمايد :
«وَ لَنُذِيقَنَّهُم مِّنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَى‏ دُونَ الْعَذَابِ الْأَكْبَرِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ .^۱
وبى‏گمان ، غير از عذاب بزرگ‏تر ، از عذاب دنيوى نيز به آنان مى‏چشانيم . باشد كه بازگردند».

اين‏جاست كه امام على عليه السلام مى‏فرمايد :
إذا رَأيتَ اللَّهَ سُبحانَهُ يُتابِعُ عَلَيكَ البَلاءَ فَقَد أيقَظَكَ .^۲
هرگاه ديدى كه خداى سبحان، پى در پى بلا بر تو مى‏فرستد ، بدان كه مى‏خواهد بيدارت كند .

ج - حجاب‏هاى ضخيم غير قابل رفع‏

اگر زنگارهاى موانع شناخت به قدرى متراكم شوند كه جوهر آينه دل فاسد گردد ، آتش بلا نيز از صيقل دادن جوهر جان ، ناتوان مى‏مانَد . در اين صورت ، بيمار غير قابل علاج مى‏گردد ؛ همچنان كه على عليه السلام مى‏فرمايد :