نقد و بررسی تصاویر تجسمی قرآن کریم در نهج‌البلاغه

نشریه : پژوهشنامه نهج البلاغه

نویسنده : پديدآورنده : سمیرا فراهانی
پديدآورنده : ابراهیم اناری بزچلوئی

چکیده :

تجسم‌گرایی یکی از زیر شاخه­های اصلی هنجارگریزی معنایی است. این نوع از هنجارگریزی به بررسی شاخصه­ها و عناصر زیبایی­شناسانه در متون ادبی می­پردازد و ارتباط ناگسستنی با علم بلاغت و آرایه­های ادبی به­کار رفته در آن دارد. تجسم­گرایی عمدتاً برای بیان مفاهیم مجرد و عقلی به­کار می­رود تا با به تصویر کشیدن این دسته از مفاهیم در قالب صورت­های مجسم، حسی و ملموس زمینه­ساز پویایی و تحرک تصاویر در متون ادبی گردد. تجسم‌گرایی به زیر شاخه‌های فرعی دیگری همچون جاندارپنداری، سیال‌پنداری و جسم‌پنداری تقسیم می‌شود که با توجه به ماهیت و ویژگی‌های هر یک از آنها، کارکردشان در متون مختلف از بسامد متفاوتی برخوردار است. نهج­البلاغه در ابعاد متعدد خود، چه از نظر صورت و چه از لحاظ محتوا و مضمون پیوند مستحکمی با قرآن کریم دارد؛ از این­رو نوع بیان حضرت در بازگو کردن مفاهیم معرفتی و یا اندیشه­های شخصی ایشان، انعکاسی از بیان ادیبانه و هنرمندانه­ی قرآن کریم است؛ به همین جهت بسیاری از تصاویر ادبی قرآن در متن نهج­البلاغه نمود بارزی یافته است. حضرت علی(ع) در بیان ادیبانه خود، تا آن­جا پیش می­رود که پیوستگی و درهم تنیدگی کلام ایشان با کلام وحی یکی می­شود و این درهم تنیدگی به­گونه­ای است که متن و بینامتن در کلام حضرت یک هویت واحد می­یابد. آن­چه در این مقاله بدان پرداخته می­شود، بررسی تصاویر تجسمی قرآن کریم در نهج­البلاغه از منظر روابط هنجارگریزی معنایی است. بر این اساس در پژوهش حاضر، کارکرد تصاویر تجـسمی قرآن که در قـالب صورت­های انـسان­پنداری، حیوان­پنداری، جسم­پنداری و ... نمود می­یابد، در نهج­البلاغه بررسی و ارزیابی می­گردد تا چگونگی کارکرد هر یک از انواع یاد شده­ در بافت کلام حضرت(ع) تحلیل و تبیین شود. نتایج پژوهش نشان می­دهد که از میان تصاویر تجسمی، جاندارپنداری در نهج البلاغه نسبت به سایر انواع تجسم­گرایی از بسامد بالاتری برخوردار باشد.