آیکونوگرافیک جلوه های بصری توسل به امام رضا(ع) در نگارگری

نشریه : فصلنامه فرهنگ رضوی

نویسنده : پديدآورنده : مرضیه علی پور

چکیده :

توسل به پیامبر اکرم(ص)و ائمه اطهار(ع) از امتیازهای خاص فرهنگ تشیع به شمار می رود که ریشه در آیات و روایتها دارد. از آنجایی که هر یک از امامان(ع) مظهر یکی از اسمای حسنای الهی هستند، در حین توسل به ایشان، بایستی به نوع مظهریت و تجلی ویژة آنها توجه کرد. از این رو، هنرمندان صفوی، بازنمایی توسل به امام رضا(ع) را که دارای ارزش معنوی و نمایانگر سنت مضمونی است، در قالب باور اعتقادی به تصویر کشیدهاند. هدف مقالة حاضر، بررسی جلوههای بصری نگارة »نجات مردم دریا توسط امام رضا(ع)« به شیوة آیکونولوژی به عنوان یکی از رویکردهای جدید در زمینة روشهای کیفی در حیطة هنر است. این روش پویا و همه جان بهنگر، در نیل به معنا و محتوای آثار هنری به ویژه نگارگری ایرانی که فراتر از زیبایی بصری دارای نظام پیچیده و گستردهای از ظرایف ارزشهای اخلاقی، عرفانی، اجتماعی و روانشناسی بوده، شایان توجه است. زیرا فرایند تفسیر اثر هنری طی سه مرحلة راهبردی توصیف، تحلیل و تفسیر، پژوهش
ها را به صورت نظام مند توسعه می دهد. نوشتار پیش رو، ضمن مطالعة تاریخچة آیکونولوژی و ویژگی های مکتب نگارگری قزوین، به بررسی آیکونوگرافیک نگارة یادشده میپردازد. روش، آیکونولوژی و گردآوری داده ها به صورت کتابخانهای و اسنادی است. بررسی ها نشان می دهد نگارگری دورة صفویه بازتاب تحول بنیانهای فکری هنرمندان آن دوره بوده که متأثر از شرایط و اوضاع اجتماعی خاص آنها است. بنابراین روش تأویلی مانند آیکونوگرافی موجب بازشناسی و معرفی ارزش های نمادین در این آثار می شود.