انگاره تكرار نزول آيه

دكتر سهيلا پيروزفر ^۱

چکيده

فرضيه نزول دوبارة بعضي از آيات و سوره‌ها ـ كه در ميان برخي از كتاب‌هاي تفسيري و علوم قرآني آمده ـ هنگامي مطرح شده است كه در خصوص آيه‌اي دو يا چند سبب نزولي كه هم‌زمان نيستند، ذكر شود. در اين حال ، برخي محققان، به دليل ناتواني از ترجيح يكي از روايات و يا پرهيز از هرگونه نقد و ارزيابي آراي گذشتگان، قايل به تكرار نزول شده‌اند و صحت روايات را پذيرفته‌اند؛ بدون آن كه به نقّادي متن آنها از جهت زمان نزول، سياق آيات و فضاي حاكم بر نزول آيات بپردازند. مهم‌ترين دليل اعتقاد به تکرار نزول، نبود تحليل درست از مضامين روايات سبب نزول است. اين فرض از هيچ يک از صحابه شنيده نشده و در آثار متقدمان، همچون طبري، مطرح نشده است. تلاوت مجدد آيه در حادثه‌اي مشابه، نزول دوباره آن آيه نيست. مطابق اين فرض، پيامبراکرم( متن آياتي را که قبلاً بر او ابلاغ شده بود، فراموش مي‌کرد، يا قدرت تطبيق وقايع با آيات مناسب نداشت.
اين مقاله به بررسي اين فرضيه پرداخته و از درستي يا نادرستي آن سخن خواهد گفت.

کليد واژه‌ها: تعدد اسباب نزول، تکرار نزول، اسباب نزول.

درآمد

نزول گام به گام آيات قرآن به مناسبت‌ها، حوادث و به مقتضاي حکمت باري‌تعالي به دليل تعليم و آموزش انسان‌ها و ياري دادن به ايشان است تا به تدريج، از فرهنگ و تفکر جاهلي و عادت‌هاي ريشه‌دارش به درآيند و به اسلام و فضيلت‌هاي اخلاقي آن وارد شوند و بدين سان، پايه‌هاي عقايد جاهلي سست گردد. حرکت تاريخي اسلام و تحرکي که در مسلمان‌ها ايجاد کرد، شور و نشاطي که در پيکر جامعه بشري دميد، آن روح قوي و پر صلابت مسلمين، ايثارها، فداکاري‌ها، گذشت‌ها و بذل جان‌ها، همه و همه جريان عظيمي بود که با نزول تدريجي آيات شکل گرفت. هر بار که مصلحتي ايجاب مي‌کرد، فرشته وحي نازل مي‌شد و جان تازه‌اي بر پيکر اسلام مي‌دميد.