در اين نوشتار، ابتدا اين روايات را دسته‌بندي كرده و نقل مي‌كنيم. سپس، در بخش دوم نوشتار چگونگي جمع ميان اين دو گونه روايات تبيين مي‌گردد.

يك. دسته‌بندي احاديث

اين احاديث را به پنج دسته مى توان تقسيم كرد:
دسته اول، احاديثى هستند كه تأكيد مى كنند قلم تقدير الهى، آنچه را تا قيامت پديد مى آيد، رقم زده و نوشته آن نيز خشك شده است (اشاره به اين‌که مقدّرات الهى، تا قيامت، مشخّص و غير قابل تغييرند). به اين دسته از روايات، احاديث «جَفُّ القلم» گفته مى شود؛ مانند اين‌که ابن عباس از پيامبر خدا( روايت كرده كه به او فرمود:
إذا سَأَلتَ فَسَلِ اللهَ وَإذا استَعَنتَ فَاستَعِن بِاللَّـهِ، فَقَد جَفَّ القَلَمُ بِما هُوَ كائِنٌ إلى يَومِ القِيامَةِ فَلَو جَهَدَ الخَلائِقُ أن يَنفَعُوكَ بِشَي ءٍ لَم يَكتُبهُ اللهُ لَكَ لَم يَقدِرُوا عَلى ذلِكَ، وَلَو جَهَدَ الخَلائِقُ أن يَضرُّوكَ بِشَي ءٍ لَم يَكتُبهُ اللهُ عَلَيكَ لَم يَقدِرُوا عَلى ذلِكَ؛ ¹
هرگاه درخواست كردى، از خداوندْ درخواست كن و هرگاه طلب كمك كردى، از خدا مدد بگير. قلم تقدير، به آنچه تا قيامتْ اتفاق مى افتد، رقم خورده است. اگر همه خلايق بكوشند تا سودى به تو برسانند كه خداوند برايت تقدير نكرده، نخواهند توانست، و اگر خلايقْ تلاش كنند كه به تو ضررى بزنند كه خداوند برايت ننوشته، نخواهند توانست.
همچنين از ابو هريره نقل شده است كه مى گويد:
قُلتُ: يا رَسولَ اللَّـهِ! إنّي رَجُلٌ شَابٌ، وَ أَنَا أَخَافُ عَلى نَفسِي العَنَتَ، وَلَا أَجِدُ ما أَتَزَوَّجُ بِهِ النّساءَ، فَسَكَتَ عَنّي، ثُمَّ قُلتُ مِثلَ ذلِكَ، فَسَكَتَ عَنّي، ثُمَّ قُلتُ مِثلَ ذلِكَ، فَسَكَتَ عَنّي، ثُمَّ قُلتُ مِثلَ ذلِكَ، فَقالَ النَّبِيُّ(:«يا أَباهُرَيرَةَ، جَفَّ القَلَمُ بِمَا أَنتَ لاقٍ، فَاختَصِ عَلَى ذلِكَ أَو ذَرْ»؛ ²
گفتم: اى پيامبر خدا، من مردى جوانم و از فلاكتم نگرانم و توش و توانى براى ازدواج ندارم. پيامبر صلی الله علیه و آله ساكت شد. من حرفم را تكرار كردم. باز هم پيامبر صلی الله علیه و آله ساكت ماند و بار سوم، همان حرف را زدم. پيامبر صلی الله علیه و آله همچنان ساكت ماند تا اين‌که بار چهارم گفتم. پيامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «اى ابو هريره، قلم تقدير، آنچه را تو با آن مواجه مى شوى، رقم زده است. خويشتن را اَخته كنى يا نكنى».
و نيز از عبدالله بن عمر، روايت شده كه مى گويد:
سَمِعتُ رَسُولَ اللَّـهِ( يَقُولُ: «إنَّ اللهَ( خَلَقَ خَلقَهُ في ظُلمَةٍ، فَألقى عَلَيهِم مِن نُورِهِ، فَمَن أَصابَهُ مِن ذلِكَ النُّورِ اهتدَى، و مَن أخطَأَهُ ضَلَّ، فلِذلِكَ أقُولُ: جَفَّ القَلَمُ عَلى عِلمِ اللَّـهِ»؛ ³