ابواب مختلف فقهي بوده است. ۱ اين كتاب، از زمره مصنّفات به شمار مي رود و اطلاق اصل، به جهت اعتماد به آن و نيز عرضه بر امام صادق(عليه السلام) و تمجيد آن حضرت بوده است. ۲
قاضي نعمان، از آن، با عنوان «جامع حلبي» يا «الكتاب المعروف بالجامع» ياد مي كند و تمامي آن را در الايضاح آورده است. ۳ رايج ترين نسخه آن را ابن ابي عمير از حمّاد بن عثمان، از مؤلّف، روايت كرده است. ۴ اين كتاب تا دوره هاي متأخّرتر، در دسترس بوده و نزديك به هزار روايت از آن در كتب اربعه، نقل گرديده است. ۵
گفتني است كه جمعي از اماميه در مَيّافارِقين (شهري كهن در بين النهرين، نزديك ديار بكر) از شريف مرتضي (م 436 ق) پرسيدند كه در مسائل شرعي، به كدام‌يك از اين كتب استناد كنند: رساله علي بن الحسين بن موسي بن بابويه، كتاب شلمغاني يا جامع حلبي؟ او در پاسخ گفت:
كتب ابن بابويه و حلبي را بايد بر كتاب شلمغاني ترجيح داد. ۶
5. الجامع، ۷ معمر بن راشد صنعاني بصري (م 153 يا 150 ق)، ۸ از ياران امام صادق(عليه السلام). ۹ وي اوّلين كسي است كه در يمن، به تأليف و تصنيف پرداخت ۱۰ و از جمله نويسندگان مغازي نيز به شمار مي رود. ۱۱ از راويان او، عبد الرزاق صنعاني و فضل بن دكين هستند. ۱۲ برخي درباره امامي بودن او تشكيك كرده و او را از رجال عامّه دانسته اند. ۱۳ با اين حال، وصف روشني از شرح حال و كتب وي در دست نيست.
6. كتاب في الحلال و الحرام، مسعدة بن زياد ربعي (زنده در ميانه قرن دوم)، از راويان موثّق امام صادق(عليه السلام). اين كتاب، به صورت موضوعي در ابواب فقه نوشته شده و عبد الله بن جعفر حميري، از طريق هارون بن مسلم، آن را نقل كرده است. ۱۴ شيخ آقا بزرگ تهراني، اين كتاب را همان «اصل» مسعدة بن
1.. رجال النجاشي، ص۳۶۶. نجاشي در توصيف كتاب محمّد بن عبد اللّه بن عمرو مي گويد: «له نسخة تشبه كتاب الحلبي مبوّبة كبيرة».
2.. الفهرست، طوسي، ص۱۷۴؛ الذريعة، ج۲۶، ص۴۸.
3.. ميراث مكتوب شيعه، ص۴۴۷.
4.. الفهرست، طوسي، ص۱۷۴؛ رجال النجاشي، ص۲۳۱.
5.. ميراث مكتوب شيعه، ص۴۴۸.
6.. جوابات المسائل الميافارقيات، ص۲۷۹، رسائل الشريف المرتضي، المجموعة الاُولي.
7.. الفائق في رواة و أصحاب الإمام الصادق(عليه السلام)، ج۳، ص۲۷۸.
8.. الطبقات الكبري، ج۵، ص۵۴۶.
9.. رجال الطوسي، ص۳۰۷.
10.. تذكرة الحفّاظ، ج۱، ص۱۹۱.
11.. مستدركات علم رجال الحديث، ج۷، ص۴۶۴.
12.. قاموس الرجال، ج۱۰، ص۱۷۴.
13.. رجال النجاشي، ص۴۱۵.
