مشايخ اجازه در اسناد الکافی - صفحه 76

مقايسه اسناد روايات الكافي با طرق مذكور در كتب فهرست

نخستين روش براي تثبيت شيخ اجازه، استفاده از اسناد الكافي است. اين امر به دو طريق ذيل قابل انجام است.

مشابهت ادامه سند با سلسله مذكور در كتب فهرست

يكي از نكات مهم در تشخيص مشايخ اجازه، توجه به سند کليني تا شيخ اجازه محتمل است. چنانچه اين سند در الكافي شبيه به سندي باشد كه در كتب فهرست براي نقل كتاب راوي اصلي آمده، احتمال شيخ اجازه بودن فرد مورد نظر تقويت خواهد شد؛ به عنوان مثال، بررسيِ سند روايات منقول از محمد بن الفضيل از ابوالصباح در الكافي مشخص مي‌سازد كه کليني اكثريت قريب به اتفاق اين روايات را به واسطة «محمد بن يحيي العطار»، از «أحمد بن محمد بن عيسي اشعري»، از «محمد بن اسماعيل بن بزيع»، از محمد بن الفضيل نقل نموده است. صدر اين سلسله، بي‌كاستي، در كتاب الفهرست، به عنوان سلسلة مشايخ اجازه كتاب ابوالصباح از محمد بن الفضيل چنين آمده است:
840 . أبو الصباح الكناني و قال ابن عقدة: اسمه (إبراهيم بن نعيم). له كتاب. أخبرنا ابن أبي جيد، عن ابن الوليد، عن الصفار، عن أحمد بن محمد، عن محمد بن إسماعيل بن بزيع و الحسن بن علي بن فضال، عن محمد بن الفضيل، عن أبي الصباح، و رواه صفوان بن يحيى، عن أبي الصباح. ^۱
مشابهت سند روايات الكافي با طريق بالا، احتمال نقل روايات را از كتاب ابوالصباح تقويت مي‌كند. البته توجه به اين نكته لازم است كه محمد بن الفضيل خود صاحب كتاب است. به اين ترتيب، اين احتمال وجود دارد كه روايات الكافي برگرفته از كتاب ابوالصباح نباشد، بلكه حاصل استماع شفاهي محمد بن الفضيل از ابوالصباح و در پي آن، درج در كتاب خود و در آخر، نقل از كتاب محمد بن الفضيل باشد. جدا از ضعيف بودن چنين احتمالي، به دليل پيش‌گفته، براي دفع آن، باز هم مي‌توان از كتب فهرست كمك گرفت؛ زيرا در صورت تحقق چنين فرضي، بايد سند نقل روايات الكافي شبيه به طريق كتاب محمد بن الفضيل باشد؛ حال، چنانچه طريق كتاب محمد بن الفضيل مغاير با طريق كتاب ابوالصباح (و در نتيجه، اسناد روايات الكافي) باشد، مي‌توان با اطمينان، نقش محمد بن الفضيل را به عنوان شيخ اجازه شناسايي نمود. با مراجعة مجدد به كتب فهرست مشخص مي‌شود كه راويان كتاب محمد بن الفضيل، علي بن الحكم ^۲ و محمد بن الحسين بن أبي‌الخطاب ^۳ هستند كه غير از راويان كتاب ابوالصباح از محمد بن الفضيل هستند. به اين ترتيب، مي‌توان نقش وي را با اطمينان شيخ اجازه بر شمرد.

1.. الفهرست، ص۵۲۵.

2.. همان، ص۴۱۶.

3.. رجال النجاشي، ص۳۶۷.

صفحه از 83

مشخصات

نام منبع :

مشايخ اجازه در اسناد الکافی

پدیدآورنده :

رضا قربانی زرین (پديدآورنده),مجید معارف (پديدآورنده)

موضوع :

توثیقات عام

منبع :

فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث 51

تاریخ انتشار :

بهار 1388

چکیده

با توجه به شيوع كتابت و نقش اساسي آن در حفظ و ضبط حديث شيعه و انتقال آن به نسل‌هاي بعد و صاحبان كتب اربعه، اين مسأله مهم طرح مي‌شود كه چه راه‌هايي براي شناسايي مصادر تأليف كتاب الكافي به عنوان مهم‌ترين كتاب از بين كتب اربعه وجود دارد. اين مسأله، با طرح موضوع مشايخ اجازه و نقش آنان در اسناد الكافي، قابل پي‌گيري خواهد بود. از ثمرات مهم اين مطلب، تأثير جدي آن در بررسي سندي روايات الكافي است كه در شرايطي مي‌توان از ضعف مشايخ اجازه چشم پوشيد. براي شناسايي مشايخ اجازه، ابتدا با بررسي آماري روايات مشايخ در اسناد الكافي، مشايخ اجازه محتمل استخراج مي‌گردد. سپس از راه كتب فهرست و همچنين تحليل اسناد مختلف در الكافي و تطبيق با ساير مصادر، شيخ اجازه بودن ايشان تثبيت خواهد شد. اين روش‌ها، ضمن بيان مواردي از كاربرد آنها، تبيين شده و در پايان، برخي نمونه‌هاي ديگر نيز ذكر شده است.