صحيحه هشام و شمار آيات قرآن

محمد احساني فر لنگرودي

چکيده

ميان عددشناسان آيات قرآني اختلاف و ترديدي در حجم قرآن كريم وجود ندارد و همگي بر اين نكته اتّفاق و اجماع دارند كه عدد آيات قرآن به 6240 آيه نمي رسد؛ حال آن كه صحيحه هشام بن سالم، در ظاهر دلالت دارد كه قرآن داراي هفده هزار آيه است. اين حديث با ظاهر شاذّ خويش كج فهمي ها و معضلاتي را پديد آورد. اين مقاله به پژوهش در مفاد حديث هشام، با توجه به وجه مورد اتّفاق در شمار آيات قرآن كريم، مي پردازد و بحث را در دو فصل سامان مي بخشد: يكم: صحيحه هشام و شمار آيات، دوم: راه هاي حلّ مشكل حديث هشام. در فصل دوّم نيز سه راه حلّ بررسي مي گردد: 1. تأويل حديث، 2. درنگ در نسخه حديث، 3. درنگ در حجّيت حديث.

کليد واژه‌ها: عدد آيات، صحيحه هشام، مصونيت قرآن، تأويل حديث هشام، نُسخه شناسي حديث، وحي بياني، عدم حجّيت خبر شاذّ.

درآمد

عددشناسان آيات قرآني ـ كه نزد دانشوران علوم قرآني به «أصحاب الأعداد» موسوم اند ـ كمترين ترديد و اختلافي در حجم قرآن كريم ندارند. و تنها در شمارش آيات برخي سوره ها اختلافات ناچيزي وجود دارد كه برخاسته از اختلاف صحابيان در ضبط و حكايت فاصله‌ها و محل‌هاي وقف آيات، از قرائات رسول خدا( است. آنان هر اختلافي داشته باشند، بر اين نكته اجماع و اتّفاق دارند كه عدد آيات قرآن به 6240 آيه نمي رسد.
اما حديث هشام بن سالم در ظاهر دلالت دارد كه قرآن مشتمل بر هفده هزار آيه است. از اين رو، روايت در ظاهر از احاديث شاذّ و از «مشكل الحديث» شمرده مي شود. مفاد ظاهر حديث، معضلاتي را در پي داشت؛ از جمله اين كه دستمايه برخي از دشمنان مكتب اهل بيت(عليهم السلام) گرديد و شيعيانشان را در معرض ظالمانه ترين داوري ها و تهاجمات قرار دهند و پندار تحريف را بدانان نسبت.
اين مقاله با نيّت دوري از فضاي غوغايي ساخته دشمنان و سطحي نگري واپسگرا در پژوهشي به دور از تساهل و پيش داوري، به تحقيق در اين باره مي پردازد و بحث را در دو فصل به سامان مي رساند:
يكم. صحيحه هشام و شمار آيات، دوم. راه هاي حلّ مشكل حديث هشام.