فى الوَضُوءِ إسرافٌ و فى كُلِّ شَىء إسرافٌ؛۱
در وضو [و شستشو] اسراف هست، و در هر چيز [ديگر هم] اسراف وجود دارد.
مفهوم اسراف، در هر كارى مى‌تواند تحقّق پيدا كند و هر كارى كه از مرز اعتدال خارج شود، اسراف شمرده مى‌شود؛ حتّى در وضو گرفتن. اگر كسى، بيش از حد نياز، آب مصرف كند، اسراف‌كار است.
در روايتى ديگر از امام صادق( نقل شده كه مى‌فرمايد:
إنَّ القَصدَ أمرٌ يُحِبُّهُ اللهُ(، و إنَّ السَّرَفَ يُبغِضُـهُ؛ حتّى طَرْحُكَ النَّواةَ فإنّها تَصلُحُ لِلشَّيءِ، و حَتّى صَبُّكَ فَضلَ شَرابِكَ؛۲ميانه‌روى، كارى است كه خداوند(، آن را دوست دارد، و اسراف را ناخوش دارد، حتّى دور انداختن هسته[ى ميوه] را؛ زيرا آن [نيز] به كارى مى‌آيد، و حتّى دور ريختن زيادى نوشيدنى‌ات را.
بنا بر اين، اسراف، تنها در خوردن و آشاميدن نيست؛ بلكه حتّى دور ريختن هسته خرما يا هسته ديگر ميوه‌هايى كه براى كاشت، قابل استفاده‌اند، اسراف محسوب شود؛ ولى در عصر ما، گستره اسراف، بسيار گسترده‌تر از گذشته است: اسراف در بهره‌گيرى از هوا و محيط زيست، اسراف در استفاده از بنزين، نفت، گاز و ديگر منابع حياتى نيز مصداق دارد.
دو. اسراف كمّي و اسراف كيفي
گاه اسراف، در كميت مصرف است؛ يعنى بيش از مقدار مورد نياز، مصرف كردن. گاه نيز در كيفيت مصرفْ تحقّق پيدا مى‌كند؛ بدين معنا كه مصرفْ از نظر كمّى، بيش از حدّ نياز نيست، ولى از نظر كيفى، بيش از حد نياز است؛ مانند پوشيدن لباس ميهمانى ـ كه براى حفظ آبروست ـ در منزل.
روايت است كه شخصى به نام سليمان بن صالح، از امام صادق( پرسيد: كمترين درجه اسراف چيست؟
امام( در پاسخ فرمود:
إبذالُكَ ثَوبَ صَونِكَ، و إهراقُكَ فَضلَ إنائكَ؛۳كمترين اندازه آن، اين است كه لباس ميهمانى‌ات را لباس خانه قرار دهى و ته‌مانده ظرفت را دور بريزى.
بر پايه روايتى ديگر، حتّى انسان مى‌تواند سى پيراهن داشته باشد و از هر يك، به منظورى استفاده كند و اسراف شمرده نشود؛ ولى اگر لباسى را كه براى حفظ آبرو بايد در بيرون از خانه بپوشد، در خانه، مورد استفاده قرار دهد، اسراف‌كار خوانده مى‌شود. ۴
1.. كنز العمال، ج۹، ص۴۷۴، ح۲۷۰۲۷.
2.. الكافي، ج۴، ص۵۲، ح۲؛ ثواب الاعمال، ص۲۲۱، ح۱.
3.. الكافي، ج۴، ص۵۶، ح۱۰؛ كتاب من لا يحضره الفقيه، ج۳، ص۱۶۷، ح۳۶۲۶.
4.. الكافي، ج۴، ص۴۴۱، ح۴؛ مكارم الاخلاق، ج۱، ص۲۲۱، ح۶۴۹.
