نارسايى روايات حرمت نسيانِ پس از حفظ قرآن

محمد احساني‌فر لنگرودي

چکيده

شريعت اسلامى به حفظ قرآن ترغيب كرده و از نسيان پس از حفظ آن، نكوهش نمود؛ اما آيا اين نسيان، حرام هم هست يا نه ؟ وجود احاديث و ديدگاه هاى مختلف، بلكه وجود فتواى به حرمت و يا حكم به وجوب احتياط در مسأله از يك سو و تحقيق‌نايافتگى آن از سوى ديگر، پژوهش در اين احاديث را بايسته مى سازد. به فراخور ويژگى هاى موضوع، از نظر نصوص و ديدگاه ها، اين پژوهش در دو مبحث طرح ديدگاه ها و بررسي احاديث مربوط به مسأله سامان يافته است. در بررسى احاديث نيز، علاوه بر نگاه اثباتى در فقه‌الحديث، نگرش ثبوتى نيز از نظر دور نمانده است.

کليد واژه‌ها: نسيان پس از حفظ، حكم نسيان قرآن، احاديث نسيان، حرمت فراموشي قرآن.

درآمد

شريعت اسلامى به حفظ قرآن ترغيب كرده و فراموشي آن را، پس از حفظ، نكوهش مى نمايد؛ اما سخن در اين است كه آيا اين نسيان، حرمت هم دارد يا نه ؟
از جمله جهاتى كه پژوهش در محور اين احاديث را ضرورت مى بخشد، نقاط ذيل است:
الف. تنافى مضمونى ميان احاديث مسأله؛ زيرا دسته اى از روايات بر نفى حرمت و دسته ديگر بر كراهت دلالت دارند و دسته سومى نيز وجود دارد كه برخى فقها از آن روايات حرمت را استنباط مي‌نمايند.
ب. اختلاف ديدگاه ها و برداشت ها؛ چه اين كه نه تنها كسانى از فقيهان و شارحان حديث سنّى ـ كه به بحث از روايات مورد اشاره پرداختند ـ دچار اختلاف نظر شده اند؛ تعدادى، هر چند اندك، از فقيهان شيعى نيز فتواى به حرمت نسيان پس از حفظ و يا حكم به احتياط واجب در آن داده اند.
ج. به اين مسأله، به طور عمده، در حوزه نقل و يا شرح حديث پرداخته شده است و تنها به تني چند از فقيهان شيعه برمى خوريم كه اين مسأله را در كتاب هاى فقهى خود مورد توجّه قرار داده باشند. به علاوه، به كسى برنخورديم كه اين موضوع را محور بحث و تحقيق قرار داده باشد.
بنا بر اين، وجود احاديث و ديدگاه هاى مختلف و بلكه وجود حكم الزامى در مسأله، از يك سو، و تحقيق يافته نبودن آن از سوى ديگر، پژوهش در اين موضوع را بايسته مى نمايد. با توجه به مطرح بودن