فهرست بلندى از اين قبيل آثار را در مدخل مواليد از كتاب شريف الذريعة مى توان ملاحظه كرد. استاد حسينى جلالى نيز در مقدّمه كتاب تاريخ اهل البيت( ۱ ، فهرستى از مؤلّفاتى كه در موضوع تاريخ اهل بيت(، به همين معناى بيان تاريخ ولادت و وفات و برخى جزئيات ديگر نوشته شده، به دست داده است. ۲
اين، جز آن مواردى است كه در آثار دعايى شيعه، مانند: مصباح المتهجّد، نزهة الزاهد، اقبال الاعمال و آثار ديگر همين تقويم هاى درج شده و آداب و آثار آن، شرح داده شده است. ابن‌طاووس (م 664 ق) كتابى با نام التعريف بالمولد الشريف (در تواريخ پيامبر و اهل بيت() داشته است كه متأسّفانه برجاى نمانده است؛ امّا در اقبال، از آن ياد و نقل كرده است. ۳
در اين زمينه، برخى از آثار تقويمى كهنى نيز برجاى مانده است كه نمونه آن، زيج مفرد، از محمّد بن ايّوب طبرى شيعى از قرن پنجم است.
در اين آثار، بجز اعياد رسمى و برجسته، تواريخ مربوط به ولادت و وفات امامان، و برخى از شخصيت هاى محبوب شيعه، مانند: حمزه، جعفر بن ابى طالب، ابو طالب، خديجه و ديگران آمده است. در برابر، براى اظهار شادمانى، تواريخ برخى از افراد نامحبوب هم درج شده كه از آن جمله، تاريخ سقوط امويان و يا كشته شدن يزيد و... .
اين نوشته ها را بايد از آنچه درباره ولادت پيامبر( نوشته شده و بخصوص اهل سنّت از قرن هفتم به بعد در اين باره تأليف كردند، جدا كرد؛ گرچه در اين نوشته، اختلاف نظرها درباره تاريخ ولادت پيامبر خدا( آمده است. ۴
درباره برخى از اين تواريخ بايد گفت كه به شدّت، اختلافى است و اين اختلاف، از همان آغاز وجود داشته و امرى عادى و طبيعى بوده است. اين، در حالى است كه علم تاريخْ به معناى اصيل آن،يعنى دانستن تاريخ ولادت و وفات، جزء علوم اصيل عربى و سنّت تاريخ نگارى اسلامى از آغاز شكل گيرى اين علم در دنياى اسلام است.
علم اختلاف تواريخ، خود دانشى است كه راه هاى خاصى براى تعيين تاريخ درست دارد؛ هر چند به صورت منظّم و روشمند تاكنون در اين باره چيزى نوشته نشده است. اين مسأله، درباره راويانْ دنبال شده
1.. اين اثر، به چندين نفر، از جمله: نصر بن على جهضمى، امام رضا(، احمد بن محمّد فاريابى، ابن ابى الثلج بغدادى و ابن خشاب، منسوب شده است و آقاى جلالى در مقدّمه، از اين انتساب ها سخن گفته، و اصل آن را از جهضمى همراه افزوده هايى از ديگران مى داند.
2.. البته در اين فهرست ـ كه شامل ۹۳ عنوان كتاب است ـ آثار جديد نيز در كنار آثار كهن آمده است؛ گرچه حق آن بود كه آثار كهن ـ كه بر اساس همان رويه قديمى و با هدف تبيين تاريخ تولّد و وفات و برخى از جزئيات ديگر از جمله ياد از اولاد امامان( بود ـ مستقل فهرست مى شدند.
3.. كتاب خانه ابن طاووس، ص۱۰۳.
4.. نمونه آن الفضل المنيف في المولد الشريف، از صلاح الدين صفدى است كه نسخه اى از آن در اختيار ميرزا حسين نورى بوده و در ميزان السماء در تعيين ولادت خاتم انبيا چاپ شده در: ميراث حديث شيعه، دفتر ششم، ص۳۸۷ ـ ۴۴۳ از آن نقل كرده است.
