مجلس شوراي اسلامي ـ که شماري از رسائل وي در آن آمده ـ‌ تصحيح و به خدمت دوستداران ارائه مي‌کنيم. گفتني است که متن عربي اين رساله، به عنوان بخشي از لسان الخواص آمده است. ^۱
بسم الله الرحمن الرحيم
بعد الحمد و الصلوة، اقلّ خلق الله رضي‌الدين محمد قزويني، بر ضمير منير اذکياء انصاف پيشه، و راست طبعان درست انديشه، عرض مي‌کند که روز مولد حضرت خاتم النبيين ـ عليه و آله الصلوة و السلام ـ به اتّفاق خواص و عوام، از جمله ايّام مشرّفه معظّمه است و از ائمه هدي( استحباب غسل و روزه و تصدّق در آن روز مأثور و در کتب فقهاي شيعه اماميّه ـ رضوان الله عليهم ـ مسطور و در تعيين آن از علماي اهل تاريخ، خلاف‌ها مشهور است. و چون نوافل مذکوره، از اعمال موقّته است و ايقاع امثال آن بر وجه معتبر شرعي ـ که مصون از دغدغه احتمال بدعت باشد ـ بي‌اطمينان به خصوص وقت آن، به دليل عقلي يا نقلي ميسّر نيست، پس يقين آن از مهمّات دينيه و مقاصد شرعيّه است، و اگر در اطراف خلاف مذکور تأمّلي و در تحصيل حق در اين مطلب خوضي واقع شود، اميد است که وسيله دريافت مقصودي و تقريب ادراک مأمولي گردد؛ و توقع از اصحاب طبايع قويمه و ارباب قرايح مستقيمه، آن که اگر بر خللي يا زللي ^۲ مطلع گردند، به شرف اصلاح مشرّف سازند.
بدان که جمهور ارباب سير و تواريخ، از خاصّه و عامه، اتّفاق کرده‌اند بر اين که ولادت با سعادت آن حضرت در ماه ربيع الاوّل عام الفيل بوده که مقدّم است بر هجرت به پنجاه و سه سال. ليکن ابن جوزي و غيره از عامّه نقل کرده‌اند که در روز دوشنبه مطابق دوم يا هشتم يا دهم يا دوازدهم ماه مذکور واقع شده و علماي خاصّه ـ رضوان الله عليهم ـ بر آن‌اند که از روز جمعه دوازدهم و هفدهم ماه مذکور بيرون نيست؛ و سواي اين پنج احتمال، قولي ديگر از خاصّه و عامه به نظر نرسيده. ^۳ پس به دلالت حجيت اجماع طايفه محقّه، خصوصاً در امور متعلّقه به احکام دينيّه چنان که در علم اصول مقرّر شده، سه قول اوّل ـ که عامه به آن اختصاص دارند ـ از درجه اعتبار ساقط است و بطلان آنها احتياج به بيان علي حدَه ندارد و با آن که از ضوابط حسابيّه نيز ـ که بعضي از آن، بعد از اين مذکور خواهد شد ـ استنباط فساد آنها مي‌توان نمود، پس اهتمام در اين مقام، متعلّق است به تعيين يکي از دوازدهم و هفدهم که قدر مشترک آنها مجمعٌ عليه و معمولٌ به فرقه جليله شيعه اماميه است.
و ناقل قول اول، شيخ المشايخ ثقة الاسلام محمد بن يعقوب الکليني است ـ نوّر الله مرقده ـ که در اوّل ابواب التاريخ کتاب شريف الکافي تصريح به آن نموده، به اين عبارت فرموده است که:
ولد النبي ـ صلّي الله عليه و آله ـ لاثنتي عشرة ليلة مضت من شهر ربيع الاوّل في عام الفيل يوم الجمعة مع الزوال، و روي أيضاً عند طلوع الفجر قبل أن يبعث بأربعين سنة. ^۴