غاليان و انديشه تحريف قرآن - صفحه 219

غاليان تمامي رواياتي را كه به نحوي مي‌توانست مؤيد نظريات آنها باشد ـ مثل روايات اختلاف قرائت ـ نقل مي‌كردند تا در پرتو آنها، بتوانند روايات جعلي و مغشوش خود را نيز نشر دهند.
در اين زمينه، حتي رواياتي را نقل مي‌كردند كه ارتباطي با اهداف آنها نداشت، ولي زمينه را آماده مي‌كرد تا اذهان جامعه نسبت به ساير رواياتي را كه به مقتضاي غلوشان نقل مي‌كنند، مشكوك نشده و مورد قبول، واقع شود. ۱

نتيجه

در بيان نتيجه، تأكيد بر اين نكته ضروري است كه بررسي نقش غاليان در روايات تحريف قرآن ارتباط تنگاتنگي با مبناي ما در چگونگي شكل‌گيري نظريه تحريف دارد. با اين توجه، نقش غاليان با توجه به هر يك از سه ديدگاه قابل طرح، به صورت زير قابل استنتاج است:

الف. ديدگاه اول

اين ديدگاه ـ كه بيشتر از سوي خاورشناسان مطرح گرديده است ـ مدعي است كه اماميه در گذر از دوره غيبت صغرا در نظر خود درباره عدم تحريف قرآن تغييراتي را پذيرفته است. ادعا اين است كه اماميه، حداقل بخش اعظمي از آن، در دوره قبل از غيبت صغرا به تحريف قرآن و نقصان و حذف برخي آيات اعتقاد داشتند. تنها با شروع غيبت كبرا، لزوم تجديد نظر در اين مسأله شكل گرفت و در نهايت، عقيده به وثاقت قرآن و عدم تحريف آن پديد آمد و عقيده غالب بين اماميه گرديد.
بر اساس اين مبنا، غاليان نمي‌توانند جايگاه مؤثري در حوزه روايات تحريف داشته باشند. از ديد صاحبان اين تفكر، انديشه عدم تحريف تنها مربوط به سده‌هاي اوليه تاريخ فكري شيعه است و حداكثر، آن است كه بپذيريم اعتقاد به عدم تحريف، به صورت تقيه از طرف عالمان شيعي مطرح شده است. لذا قبول اين انديشه، ديگر سهمي براي غاليان باقي نمي‌گذارد؛ چرا كه وقتي اصل پديده تحريف به خود شيعه نسبت داده شود، ديگر جايي براي طرح نقش غاليان منتسب به شيعه باقي نمي‌ماند.
اتان كلبرگ مي‌نويسد:
گروهي از انديشمندان شيعي صدر نخست، معتقد به يك گروه افراطي (غاليان) يا ديگر فرق غلات وابسته بوده‌اند؛ گروهي كه بعدها در انديشه امامي تأثيراتي نهاد با اين وجود بسياري از افكار غاليان رد شده است. اگرچه آگاهي‌هاي ما درباره غاليان مبتني بر منابع مخالفان آنهاست، امّا تا حدّي به عقايد آنها از طريق كتاب فرق الشيعة، نوشته ابو محمد حسن بن موسي نوبختي و كتاب المقالات و الفرق، نوشته سعد بن عبد الله اشعري قمي دست مي‌يابيم. در وصف عقايد اظهار شده از سوي غاليان توسط نوبختي و سعد بن عبد الله قمي هيچ خبر خاصي نسبت به ترديد صحت مصحف عثماني درج نشده است. يك دليل محتمل اين است كه چنين مسأله‌اي جايگاه اصلي در عقايد غاليان نداشته‌ است. ۲

1.. القرآن الكريم و روايات المدرستين، ج۳، ص۴۶۶.

2.. نكاتي چند درباره موضع اماميه در خصوص قرآن ، ص۴۳.

صفحه از 221