۵۵۸۱.المناقب ، ابن شهر آشوب :على عليه السلام بنيان گذار علم نحو است ؛ چون علماى نحو ، اين دانش را از خليل بن احمد بن عيسى بن عمرو ثَقَفى ، از عبد اللّه بن اسحاق حَضْرَمى ، از ابو عمرو بن علاء ، از ميمون اَفرَن ، از عَنْبَسةُ الفيل ، از ابو الأسود دُئِلى گزارش كرده اند و او از على عليه السلام . علّت آن هم اين بود كه قريشيان با نَبْطيانْ ازدواج كردند و از آنان ، بچّه هايى به دنيا آمدند كه گويش آنان ، نادرست بود ، به گونه اى كه دختر خُوَيْلِد اسدى كه با يك نَبْطى ازدواج كرده بود ، گفته بود : «إنّ أبوىَ مات و ترك علَىّ مالٌ كثيرٌ ؛» (به جاى «مالٌ كثيرٌ» بايد مى گفت : «مالاً كثيرا») . وقتى خراب شدن زبانشان را ديدند ، على عليه السلام علم نحو را بنيان گذاشت .
گزارش شده كه عربى باديه نشين از بازارى اى شنيد كه مى خواند : «أَنَّ اللَّهَ بَرِىءٌ مِّنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولِه» ۱ («رسول» را مجرور خواند و عطف به «مشركين» كرد كه معناى آن كاملاً غلط شد) . مرد عرب ، سرِ طرف را شكست و او داورى نزد امير مؤمنان بُرد . امير مؤمنان ، از او بازخواست كرد . گفت : وى در قرآن خواندنش به خدا كفر ورزيد .
على عليه السلام فرمود : «او در اين كار ، تعمّد نداشت» .
و گزارش شده كه چشم ابو الأسود دُئِلى ، معيوب شده بود و دختربچه اى داشت كه دست پدر را مى گرفت و او را نزد على عليه السلام مى بُرد . دختر وى گفت : «ما أشدُّ حَرِّ الرمضاء» («أشدّ» را مرفوع و «حرّ» را مجرور خواند) و منظورش تعجّب بود . ابو الأسود ، او را از اين نوع سخن گفتنِ غلط ، نهى كرد و جريان را به امير مؤمنان گفت و على عليه السلام نحو را بنيان گذاشت .
و گزارش شده كه ابو الأسود دُئِلى ، پشت سر جنازه اى مى رفت . شخصى پرسيد : «مَنْ المتوفّى؟ ميراننده ، چه كسى است؟» .
ابو الأسود [ با توجّه به خطاى دستورىِ سؤال] ، گفت : خدا! و جريان را به على عليه السلام خبر داد و [ چنين بود كه ]على عليه السلام نحو را تأسيس كرد .
در هر صورت ، [ على عليه السلام ] تدوين علم نحو را به عهده ابو الأسود گذاشت و [ به وى ]گفت : «چه نيكوست اين نحو (شيوه)! مسائل ديگر را به آن اضافه كن» و از اين رو، اين علم، «نحو» ناميده شد .
1.مراد او اين آيه بود : «أَنَّ اللَّهَ بَرِىءٌ مِّنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُو ... ؛ [ اين آيات ، ]اعلام بيزارى اى است از طرف خدا و پيامبرش ...» (توبه ، آيه ۳) .
