در تصويرهاي بي‌نظير و كاملاً ابتكاري اهل بيت( از انواع جلوه‌هاي گوناگون طبيعت گرفته تا امور نفساني و حالات روحي و دروني افراد تا مفاهيم ديني و اعتقادي و ساير موضوعات، مي‌توان نمونه‌هاي بديع و جالب توجهي را سراغ گرفت كه وسعت قلمرو اين تصاوير و عمق انديشه‌هاي هر يك آدمي را به تعجب و حيرت وامي‌دارد.
در تصاوير بديع پيشوايان دين، برخلاف تصاوير شعرا، از كمند گيسو و غنچه لب و شمع و گل و پروانه و مانند آن خبري نيست، بلكه تصويرهاي آنان برگرفته از حقايقي است كه با زندگي انسان‌ها و سرنوشتشان پيوندي ناگسستني دارد و در صلاح و فلاح آنان نقشي بسزا ايفا مي‌نمايد.
بدين ترتيب، تصويرگري در تعابير اهل بيت( صرفاً يك آرايش كلامي و يا اسلوبي تفنّني و تصنّعي نيست، بلكه اين شيوه ابزاري براي انتقال هر چه بهتر و مؤثّرتر پيام الهي به مخاطبان و سوق دادن آنها به سوي ارزش‌هاي اخلاقي و كمالات معنوي است.
اقسام تصويرآفريني در روايات ائمه اطهار عليهم السلام
تصوير در روايات اهل بيت( بر پايه سه اصل استوار است:
1. تجسيم
تجسيم در اصطلاح، به معناي صورت جسماني دادن به امور معنوي و غيرمادي است. يا به عبارت ديگر، امور مجرد را به صورت مادي و محسوس و ملموس شناسانيدن و لباس مادي بر اندام آنها پوشانيدن است. ۱
اين شيوه در معرفي امور مجرد و انتزاعي، بويژه آن هنگام كه شناساندن آنها به ديگران با دشواري مواجه مي‌شود، نقش موثر و بسزا ايفا مي‌نمايد و اين روش، در واقع، با ميل بشر به محسوساست كاملاً منطبق است و مي‌خواهد تا آدمي را به نوعي از ورطه امور مخفي و دور از دسترس برهاند. ۲
از ابن مسكويه نقل شده است كه مي‌گويد:
سرآغاز علوم و دانش‌هاي ما حواس است و از همين راه است كه علوم، گسترش مي‌يابد. هنگامي كه براي انسان از چيزي خبر مي‌دهند كه برايش قابل درك نيست و يا از چيزي سخن به ميان مي‌آورند كه به عمرش مشاهده ننموده و برايش غريب است، او نمونه‌اي از امور محسوس را طلب مي‌كند كه اگر چنين چيزي در اختيارش گذاشته شود، فهم آن حقيقت برايش هموار مي‌گردد و به آن انس مي‌يابد. ۳
به هر حال، تجسيم تلاشي است براي تقريب مفاهيم و حقايق غيرمادي به ذهن و ابزاري است براي آشنايي بشر با آنچه كه در حوزه مشهودات او نمي‌گنجد.
سخنان ائمه اطهار عليهم السلام سرشار از تعابيري است كه در آنها براي تبيين حقايق ديني و معارف الهي و براي آشكار ساختن امور روحي و معنوي و پرده برداري از حالات و روحيات انسان‌ها از اصل تجسيم استفاده شده است كه در اينجا به نمونه‌هايي از آن اشاره مي‌داريم.
1.. التصوير الفني في القرآن، ص۶۱.
2.. الصورة الفنيّة في الحديث النبوي الشريف، ص۴۱۲ ـ ۴۱۳.
3.. الهوامل و الشوامل، ص۲۴۰؛ به نقل از: الصورة الفنية في الحديث النبوي الشريف، ص۴۱۳.
