صاحب الطراز، تخييل را در شمار صنايع بديع به شمار آورده و در تعريف آن گفته است:
تخييل، تصوير حقيقت چيزي است به گونه‌اي كه گمان برده شود آن چيز داري صورتي قابل مشاهده است و از اموري است كه به ديدار درمي‌آيد. ۱
وي تخييل را نوعي شخصيّت بخشيدن به معاني و مفاهيم دانسته و اساس آن را تشبيه غيرمحسوس به محسوس مي‌داند. ۲
زملكاني هم تخييل را شيوه‌اي براي مصّور جلوه دادن حقايق دانسته، مي‌گويد:
تخييل تصوير نمودن حقيقت يك شيء است به گونه‌اي كه گمان برده مي‌شود آن حقيقت داراي صورتي قابل مشاهده است و در مقابل ديدگان ظاهر گرديده است. ۳
در واقع، هنر وقتي جلوه مي‌كند كه خيال در كار باشد و اين عنصر را مي‌توان از مهم‌ترين عناصر هنر به شمار آورد. ۴
هنر واقعي ادبا و شعرا در آن است كه به جاي تعبيراتي مستقيم از حقيقت اشيا آنها را در قالب‌هايي بديع و مصّور و خيال انگيز عرضه مي‌دارند؛ آن‌چنان كه توسن فكر را در پهن دشت خيال به جولان در مي‌آورند و انسان را به عالمي از نشاط و سرور منتقل مي‌سازند. ۵
يكي از محقّقان درباره نقش مهم خيال در تصويرآفريني مي‌گويد:
خيال، قدرتي است كه با آن مي‌توان ناديدني‌ها را مشاهده كرد و به وسيله آن، امور غايب را حاضر نمود و ديدني‌ها و صورت‌هاي ذهني و موضوعات گوناگون را با يكديگر الفت داد؛ آن‌چنان كه خواننده را تحت تأثير قرار مي‌دهد و او را به عالَمي ديگر منتقل مي‌سازد. خيال، ميدان‌هاي وسيعي از حقايق حيات بشري و پديده‌هاي متنوع جهان هستي، در برابر ذهن مي‌گشايد.
خيال را مي‌توان همچون نواري دانست كه ادبا به وسيلة آن، تصاويري از حوادث گذشته، حال و آينده و تصاويري از زندگي ملّت‌ها و ويژگي‌هاي آنان را از جنبه نوع تفكر و رفتار و مناسباتشان در برابر خوانندگان خود به نمايش مي‌گذارد. ۶
در ميان روايات ائمه هدي( مي‌توان شاهد تابلوهاي بديع و باشكوهي بود كه صحنه‌هاي زيبا و جذّابش، حس و خيال انسان را بر مي‌انگيزد و تصاوير بي‌مانندش، مرغ خيال را در افق‌هايي دور دست به پرواز درمي‌آورد.
در اينجا نمونه‌هايي را از تصاوير خيال انگيز و تابلوهاي زنده و جذّابي كه در لابه لاي روايات اهل بيت( خودنمايي مي‌كند، به نظاره مي‌نشينيم:
1.. الطراز، ج۳، ص۴.
2.. همان، ج۳، ص۳.
3.. التبيان في علم البيان، ص۱۷۸.
4.. اسلام و هنر، ص۲۶.
5.. بنگريد به: في النقد الادبي، شوقي ضيف، ص۱۶۸ ـ ۱۷۱؛ الصورة الادبية في القرآن الكريم، ص۲۵؛ الساليب البيان في القرآن، ص۲۷۳ و ۲۷۴.
6.. البلاغة و التحليل الادبي، احمد ابوحاقه، ص۲۹۶.
