اختصاص آیه ذو القربی به اهل بیت پیامبر

آیه ذو القربی:

وَ ءَاتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ وَ الْمِسْکِینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ لَا تُبَذِّرْ تَبْذِیرًا.[۱]

و حقّ خویشاوند را به او برسان، و نیز [حقّ] مستمند و در راه مانده را! و هیچ نوع ولخرجی و ریخت و پاشی مکن.

در پاسخ، باید گفت: روایات بخشیدن فدک، تفسیر مصداقی هستند؛ یعنی همه مأمور به رعایت حقوق خویشاوندان هستند و در رأس آنها خودِ پیامبر(ص) که ایشان هم مصداق خویشانِ خود و رعایت حقوق آنها را تبیین کرده است. بعضی مفسّران، این قول را اختیار کرده اند.[۲]

شواهد این سخن، عبارت اند از:

۱. رعایت حقوق خویشاوندان، به طور مکرّر، در قرآن آمده است: بعضی از آیات، تعبیر به احسان به خویشاوندان دارند[۳]که مطلق هستند و شامل هر نوع نیکی مادّی و معنوی می شود و در بعضی آیات، به رعایت حقوق مالی آنها تصریح شده[۴]که این آیات، مربوط به عموم مؤمنان است و این، قرینه ای است که حکم در آیه مورد بحث هم عام باشد.

۲. آیه مورد بحث، دو بار در قرآن آمده: یک بار در سوره اسراء[۵]با واو (وآت...) و دیگر بار در سوره روم[۶]با فاء (فآت...) آمده است. سیاق آیات ـ بخصوص که در آیه دوم با فاء ترتیب آمده و جدا کردن آن از سیاق آیات، مشکل است ـ نشان می دهد که خطاب به پیامبر(ص) در این آیه با توجّه به آیات قبل، از قبیل اشتراک در خطاب است و حکم در آن، عام است.