انگيزه الهى در دوستى و برادرى

ابتدا بايد ديد ريشه دشمنى در چيست. با بررسى دقيق و همه جانبه ، به اين نتيجه مى رسيم كه ريشه همه دشمنى ها ، بلكه همه فتنه ها و فسادها ، خودخواهى است. جنگ ها ، خونريزى ها ، جنايت ها ، زشتى ها ، پليدى ها و همه رذايل اخلاقى و عملى ، ريشه در خودخواهى دارند و اگر اين اصلِ اصولِ فتنه ها علاج شود ، دشمنى ، جاى خود را به محبّت مى دهد و جامعه انسانى ، طعم شيرين محبّت و برادرى را خواهد چشيد.

علاج اساسىِ دشمنى ها

براى علاج اساسى دشمنى ها ، بايد ريشه آنها ـ كه خودخواهى است ـ علاج شود ، و براى علاج خودخواهى ، راهى جز خداخواهى وجود ندارد. تا انسان ، خداخواه نشود ، از خود ، تهى نمى گردد و تا از خود ، تهى نگردد ، نمى تواند حقيقتا ديگرى را دوست داشته باشد . از اين رو ، در حديث قدسى آمده است:

يا بنَ آدَمَ! كُلٌّ يُريدُكَ لِأَجلِهِ ، وَ أَنَا اُريدُكَ لِأَجلِكَ .[۱]اى پسر آدم! هر كسى تو را به خاطر خودش مى خواهد و من ، تو را به خاطر خودت مى خواهم .  آرى! هر كس كه مى گويد: «تو را دوست دارم» ، تو را براى تأمين نياز و منفعت خود مى خواهد . تنها خداوندِ بى نياز است كه انسان را براى خودِ انسان مى خواهد ، نه براى خودش .

انسان نيز هر قدر به آن بى نيازِ مطلق ، نزديك شود ، از نيازهايش كاسته مى شود و خداگونه مى گردد و در نتيجه ، دوستى و دشمنى او با هدف تأمين نيازهاى خود نيست ؛ بلكه براى اطاعت از فرمان خدا و تقرّب بيشتر به اوست . بر اين پايه ، هر قدر انسان از خودمحورى، دورتر و به خدامحورى، نزديك تر شود ، به همان ميزان ، مى تواند حقيقتا ديگران را دوست داشته باشد.

و بدين سان ، راز تأكيد اسلام بر برادرى در راه خدا و مهرورزى و دوستى به خاطر خدا آشكار مى شود ؛ چرا كه تنها كسانى مى توانند انسان ها را دوست داشته باشند و هوادار واقعى مردم باشند كه محبّت آنان ، براى خدا باشد.

فلسفه شكست ماركسيسم در شعارِ طرفدارى از خلق ، اين است كه هوادارى واقعى از خلق ، بدون توجّه به خالق ، امكان پذير نيست. كسى كه دوستى اش با انگيزه الهى نباشد ، نمى تواند منافع شخصى خود را در نظر نگيرد و محبّتى كه بر پايه منفعت شخصى است ، در حقيقت ، محبّت به ديگرى نيست ؛ بلكه نوعى خودخواهى در چهره ديگرخواهى است و از اين رو ، تداوم دوستىِ او دائر مدارِ بهره ورى از دوست است و هر وقت عاشق ، احساس كند معشوق نمى تواند منافع وى را تأمين كند ، دوستى ، زايل مى گردد و چه بسا تبديل به دشمنى شود . بدين جهت ، متون اسلامى تأكيد مى كنند كه تنها دوستى هايى كه بر پايه دين و براى خدا باشند ، تداوم خواهند يافت و دوستى هايى كه بر پايه خودخواهى و منافع شخصى اند ، دير يا زود ، تبديل به دشمنى خواهند شد:

«الْأَخِلَّاءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِينَ .[۲]

برادران ، در آن روز ، بعضى شان دشمن بعضى ديگرند ، مگر پرهيزگاران»  .