بوده است (رجال النجاشي: ص 398 ش 148) ^۱ . شيخ طوسي نيز، او را متکلّمي فيلسوف دانسته، که شيعه و داراي اعتقاداتي پسنديده بوده است (فهرست الطوسي: ص 122 ش 161) ^۲ . ايشان، کتابهاي چندي را به او نسبت داده اند، از جمله:
کتاب التوحيد الکبير، و کتاب التوحيد الصغير، و کتاب کبير في الجبر مختصر الکلام في الجبر، مختصر کتاب النقض على جعفر بن حرب في الإمامة، و کتاب اختصار الکون و الفساد لأرسطاليس.
شخصيت سوم، جناب محمد بن مسعود بن عياش سمرقندي، معروف به عياشي است. در شمار کتابهاي بسيار او، نام اين کتابها به چشم مي خورد:
کتاب الطهارات الکبير، کتاب مختصر الطهارات، کتاب الصلاة، کتاب مختصر الصلاة، کتاب الصوم، کتاب مختصر الصوم، کتاب مختصر المحيض، کتاب الجنائز الکبير، کتاب مختصر الجنائز، کتاب المناسک، کتاب مختصر المناسک، کتاب يوم و ليلة و کتاب مختصر يوم و ليلة (رجال النجاشي: ص 350 ش 944؛ فهرست الطوسي: ص 397 ش 605) (فهرست الطوسي: ص 78 ش 99 ) ^۳ .
او، در طبقه ثقةالإسلام کليني، متوفاى سال 328 هـ، و از مشايخ کشّي است. کشّي، خود، در نيمه اول قرن چهارم مي زيسته است. در رجال کشّي، نامه نگاري فضل بن شاذان با عياشي گزارش شده است (رجال الکشي: ص 213 ح 380 و ص 371 ح 691)، حال آنکه فضل، در سال 260 هـ، از دنيا رفته است (همان: ص 543 ح 1028). از اينجا روشن مي شود که ولادت عياشي، حدود سال 240 هـ بوده است (مستدرکات أعيان الشيعة: ج 6 ص 300).
شخصيتهاي بزرگ و مبرز ديگري هم چون:
* محمد بن علي بن فضل، نويسنده کتاب مختصر الفرائض (رجال النجاشي: ص 385 ش 1046) ^۴ ، و زنده به سال 340 هـ (موسوعة طبقات الفقهاء: ج 4 ص 441 ش 1622).
* محمد بن احمد بن جنيد اسکافي، درگذشته پس از سال 360 هـ، با کتاب المختصر الأحمدي للفقه المحمدي در موضوع فقه ( فهرست الطوسي: ص 393 ش 602) ^۵ ، که به احتمال