برترين ميراثي را که از نگاشته هاي تفسيري به ارث برده ايم، کتاب تفسير منسوب به عياشي( است. اين تفسير، کتاب ارزنده اي است که (سوگند به جانم) بهترين کتابي است که از ديرباز در رشته خود نگاشته شده، و مطمئن ترين اثر بزرگان پيشينمان، از کتابهاي تفسير روايي است. [لکن] اين کتاب، با توجه به اينکه بيشتر رواياتش مسند [و متصل] بوده، و برخي ناسخان براي اختصارش، اسانيد آن را حذف و متون را بدون سند آورده اند، آسيب ديده است. بنابراين، نسخه موجود، مختصر تفسير است ( تفسير العياشي: ج 1 ص 4) ^۱ .
پس از بيان سير تحول گزيده نگاري تا نيمه قرن پنجم و عصر نگارش فهرست آثار شيعي، اينک به بررسي کتاب گزيده مفتاح الفلاح يا کليد رستگاري مي پردازيم.

گُزيده مفتاح الفلاح

1.نويسنده مفتاح

1/1.سرگذشت

شيخ بهاء الدين محمد بن حسين بن عبد الصمد عاملي جبعي، معروف به شيخ بهايي، که نسبش به حارث همداني، صحابي مشهور امام امير المؤمنين علي( مي رسد، در روز چهارشنبه، هفدهم ذي الحجه سال 953 هـ، در شهر بعلبک، ديده به جهان گشود. پس از شهادت شهيد ثاني به سال 966 هـ، همراه پدر، به ايران هجرت کرد، و شهر قزوين را مسکن گرفت.
شيخ، علوم ادبي، فقه، اصول، حديث و تفسير را، از والد مکرّمش، هنگامي که با او در شهر قزوين ـ پايتخت نخست صفويه ـ بود، فرا گرفت، و زماني که پدر او را تنها گذاشت و به هرات هجرت کرد، بار ديگر به ديدار پدر شتافت، و خود را به محفل درسش رساند. در آنجا بود که آوازه شيخ بلند شد، و شهرت سراغش را گرفت. سپس در اصفهان نيز، از عالمان متضلعي در فنون مختلف علم، همچون ملا عبد الله يزدي بهره برد، همچنان که دانشمندان بسياري هم از او بهره مند شدند. در شهر اصفهان ـ پايتخت دوم دولت صفوي ـ بود که پس از درگذشت پدر همسرش، علي بن هلال کرکي، به سال 984 هـ، شيخ الاسلام گشت و شهرت تام يافت. امّا پس از چندي، از اين منصب کناره گرفت، و قصد زيارت خانه خدا را در مکه، و پيامبر ( و اهل بيتش( را در مدينه نمود. پس از انجام حج و نيل به زيارت، بخشي از عمرش را در سفرهاي دراز مدت گذراند، و در خلال آن، بغداد و کاظمين و نجف و کربلا و سامرا را زيارت کرد. سپس مخفيانه وارد مصر شد، و با برخي عالمان آن ديار، گرد آمد. از آنجا به بيت المقدس کوچ کرد و ملازم