شاگردان شيخ بهايي - صفحه 98

از سخنان پيشوايان دين، که در هر زمان ممکن است مورد تعرض و دستبرد خائنان قرار گيرد، انتقال معارف، به سينه دلسوختگان مکتب اهل بيت مي باشد.
از خدمات بزرگ و فعاليتهاي ارزنده اين شخصيت علمي، تربيت شاگردان ممتاز و نمونهاي است که هر يک از آنها، از بزرگان و شخصيتهاي برجسته علمي به شمار مي آيند.
در ميان اين جمع پارسا، ميتوان از نامهاي زير، به مثابه چهرههاي برجسته محافل علمي شيخ بهايي ياد کرد:

1. ملا محسن فيض کاشاني ( ت 1007، م 1091 )

ملا محسن فيض کاشاني، از مفاخر دانشمندان و ناميترين علماي ذوفنون ما در آن عصر بوده است. نامش محمد بن مرتضي، مشهور به ملا محسن، و تخلصش فيض بوده است. در تمامي رشتههاي علوم و فنون عقلي و نقلي، دست داشته، بلکه استاد بوده و کتاب نوشته است. به تعبير «رياض العلماء»، «جامع الرواة»، «روضات الجنات»، « مستدرک الوسائل»، « أمل الآمل» و...، عالمى بزرگوار، فقيهى توانا، حکيمى متأله، عارفى عامل و محدثى محقق بود. بين علما از منزلت و مقام والايى برخوردارند. در کثرت تصنيف و تأليف، زيبايى و تعبير و ترتيب و تنوع علمى، مشهور است. جد پدرى، پدر، برادر و فرزندان او نيز، از عالمان بودند. ايشان داراى تأليفات گرانقدر و در بعضي موراد، بى نظير در علوم مختلف اسلامى مانند: فقه، اصول، حديث، اخلاق، عقايد، هيئت، ادعيه و اذکار و فلسفه. اشعار فراوانى نيز به زبان فارسى و عربى از ايشان بر جاى مانده و چاپ گرديده است. تأليفات متعدد، متنوع و در برخي موارد بى نظير و محققانه، گوياى گستردگى ابعاد شخصيتى و علمى اوست. مرحوم علامه طباطبايى در«مهر تابان»، درباره آثار وى مى فرمايد:
اين مرد، جامع علوم است، و به جامعيت او، در عالم اسلامى، کمتر کسى را سراغ داريم. و ملاحظه مى شود که در علوم، مستقلاً وارد شده و علوم را با هم خلط و مزج نکرده است؛ در تفسير صافى که روش تفسير روايى دارد، ابداً وارد مسائل فلسفى و عرفانى و شهودى نمى گردد، در اخبار، کسى که کتاب وافى او را مطالعه کند، مى بيند يک اخبارى صرف است و گوئى اصلاً فلسفه نخوانده است، در کتاب هاى عرفانى و ذوقى نيز، از همان روش تجاوز نمى کند و از موضوع خارج نمى شود.

2. محمد بن ابراهيم، معروف به ملا صدرا ( م 1050 )

صدر المتألهين، از زمره فيلسوفان بزرگ متألهى است که در هر چند سده، يکى، پا به عرصه وجود مى نهد. در سه سده گذشته، وى بزرگترين فيلسوف اسلامى است که در فلسفه يونانى و اسلامى، سرآمد و بنيان گذار مکتبى فلسفى بوده است. فراگيرى و پژوهش فلسفى ما، همواره بر آثار او مبتنى بوده، به خصوص اسفار که از مهمترين کتاب هاى فلسفى قديم و جديد به شمار مى آيد و بنيان ديگر آثار او بر آن نهاده شده است. افتخار فلاسفه پس از او در اين است که در آثارشان، از

صفحه از 111