مفارق، به گونه‌اي است که از آن، اعتقاد به صادر اوّل و عقول عشره و ... لازم نمي‌آيد . از اين رو، شايد بتوان اين رويکرد شارح را گونه‌اي جعل اصطلاح ناميد.
نکته مهمّي که گفتني است، آن که وي تنها درباره حديث جنود، احتمال اراده معناي دوم را آورده است؛ ولي در همه احاديث ديگر، عقل را جز به معناي نفس ناطقه، به کار نبرده است.

2 . مراتب عقل

چنان‌که گفتيم، ملا صالح مازندراني براي هر يک از دو عقل، مراتبي را به نمايش نهاده است؛ امّا در اين ميان، مراتب عقل به معناي نخست، از سوي شارح بسيار روشن‌تر مطرح شده است و هر مرتبه، نامي و حالتي يافته است. وي در جايگاه بازشناسي عقل به معناي نخست ‌‌(يعني همان نفس ناطقه‌‌)، چنين مي‌نويسد:
و له مراتب متفاوتة و حالات مختلفة في القوة و الضعف و هي ستّة: أوّلها: حالة الإستعداد الصِرف للکمالات. و ثانيها: حالةٌ بها يشاهد الأوّليّات. و ثالثها: حالة بها يشاهد النظريّات من مرآت الأوّليّات. و رابعها: حالة بها يشاهد تلک النظريات بعد زوالها من هذه المرآة واختزانها من غير کسب جديد، و هذه الحالة حالةُ علم اليقين و هي حالةٌ بها يشاهد الصُوَر العلميّة و المطالب اليقينيّة في ذاته. و خامسها: حالة عين اليقين، و هي حالة ]بها[ يشاهد تلک الصُوَر و المطالب في ذات المفيض. و سادسها: حالة حقّ اليقين و هي حالة بها يتّصل بالمفيض اتّصالاً معنوياً و تلاقي به تلاقياً روحانياً، و هذه الحالة هي أعظم الحالات البشريّة (همان ج1 ص 66). ^۱
عقل مراتب و حالاتي گونه‌گون ـ از نظر شدّت و ضعف ـ دارد. عقل شش مرتبه دارد :
1. مرتبهاي که در آن، تنها آمادگي محض براي دريافت کمالات را دارد. 2. حالتي که بديهيّات ^۲ را بدان مشاهده ميکند. 3. حالتي که ميتواند نظريات ^۳ را نيز در آينه بديهيات بنگرد. 4. حالتي که ميتوان نظريات را پس از کنار رفتن آن آينه ‌‌(بديهيات‌‌)، باز هم مشاهده کند و آنها را نگاه‌داري کند؛ بي آن‌که به دريافتي دوباره نيازمند باشد. اين حالت را علم اليقين مينامند که در اين حالت، نفس مي‌تواند صورت‌هاي علمي و مطالب يقيني را