در خويشتن خويش مشاهده کند. 5. حالت عين اليقين؛ يعني حالتي که مي‌تواند آن صورت‌هاي علمي و مطالب يقيني را در ذات مفيض ^۱ مشاهده کند. 6. حالت حقّ اليقين، که در اين حالت، عقل با مفيضْ پيوندي معنوي پيدا مي‌کند و ملاقاتي روحاني ميان آن دو، چهره مي‌بندد. اين حالت، والاترين حالاتِ بشري است.
گفتني است که هر يک از مراتب ياد شده در سخن شارح، از نگاه حکيمان، نامي ويژه دارد. آنان مرتبه نخست را عقل هيولايي، مرتبه دوم را عقل بالملکه، مرتبه سوم را عقل بالفعل، و مرتبه چهارم را عقل مستفاد ميخوانند. ^۲
شارح، مراتب عقل را از منظر دارندگان هر مرتبه نيز، بررسي کرده است. از نگاه وي، مراتب والاي عقل، از آنِ پيامبران و اوصياست، و فرودين مرتبه عقل نيز از آنِ کساني است که با عقل، تنها از گستره حيوانات خارج مي‌شوند ‌‌(همان: ص 79‌‌). به باور وي، عقل انبيا و اوصيا چندان والا و نوراني است که عقلِ ديگر انسان‌ها ـ گرچه عقل آنها نيز نورانيتي ويژه خود دارد ـ در سنجش با آنها، نه تنها نوراني به شمار نمي‌آيد، بلکه مي‌توان آن را تاريکي مطلق دانست ‌‌(همان: ص 89).
روشن است که بر پايه اين گونه ارزيابي از عقل پيامبران، عقل رسول اکرم( چونان برترين آفريدگان، جايگاهي ويژه مي‌يابد. همين گونه نيز هست. از نگاه شارح، از آن جا که عقل رسول اکرم( برتر از همه موجودات است، آن بزرگوار ـ که نور خداي بزرگ است ـ برترين موجود است؛ تا آن جا که حتي پيامبران و اوصياي ديگر نيز نه تنها عقل، بلکه نورِ وجودي خود را نيز از او مي‌گيرند.
عبارت شارح در اين جا، به گونه‌اي است که گويا وي به قاعده امکان اشرف نظر دارد. ^۳ بر پايه اين قاعده، آن گاه که از ميان دو ممکن الوجود، آن که از وجودي پست‌تر در عالم خارج وجود يابد، عقلاً واجب است که موجود اشرف از آن ـ يعني چيزي که از نظر وجودي، در رتبهاي بالاتر است ـ پيشتر پديد آمده باشد.