ملاک نام‌گذاري جهل، ناآگاهي نسبت به يک پديده يا قضيّه است؛ امّا در اين جا، مناط نام‌گذاري، عمل کردن يا نکردن به مقتضاي حکم عقل است. عقل، به نيکي‌ها فرمان ميدهد و چنان‌که خوانديم، اين پيام در درون هر انساني پژواک مييابد. حال اگر انسان بر خلاف دستور عقل عمل کند و راهي را جز آن بپويد، به گرداب جهل در غلتيده است؛ يعني از عقل خويش فرمان نبرده است؛ گرچه شايد دانا باشد و دانشمند. از نگاه معصومان( انسان به هر اندازه که به لوازم و بايستگي‌هاي عقل خود عمل نکند، جاهل است و اين، معنايي است که امامان( در احاديث فراواني در بحث عقل، بر آن پاي فشردهاند. ^۱
از آنچه گفتيم، مي‌توانيم نتيجه بگيريم که:
1. از نگاه اهل بيت(، هر دانايي، لزوماً و پيش از آن‌که دانا باشد، عاقل است. به ديگر سخن، از نگاه احاديث، شکوفا ساختن عقلْ شرط رسيدن به درجه علم است و البتّه اين شکوفايي، جز از راه عمل به دانستهها به دست نميآيد. از اين روست که در احاديث امامان( آمده است:
عالم ]ـِ راستين[، آن است که کردارش گواه درستي گفتارش باشد. ^۲
2. نسبت ميان کسي که ديگران بر پايه انديشه رايج ميان مردمان، او را عالم بخوانند، با کسي که امامان( او را عالم بدانند، عموم و خصوص من وجه است؛ زيرا چه بسا مردمان کسي را دانا و عالم بخوانند، ولي از آن رو که کردارش چون گفتارش نيست و عقل را بر همه وجود خود حاکم نساخته است، اهل بيت( او را عالم نميشمرند و بلکه چنين کسي ـ همان سان که شارح نيز آشکارا گفته بود ـ جاهلتر از کسي است که آگاهي‌هاي ظاهري او را ندارد و از نگاه مردمان، عالم و دانا به شما نمي‌آيد.
نمودار 2: نسبت ميان معاني محتمل عقل و جهل
معناي عقل معناي جهل
الف‌‌) احتمال اوّل و غالب: جوهر مجرد ‌‌(نفس‌‌) نفس به اعتبار تعلّق فعلي به بدن با مراتب ششگانه
ب‌‌) ‌‌(نفس به اعتبار تجرّد ذاتي از بدن‌‌) امري ‌‌(= روحي خبيث‌‌) مقابل آن
جوهر که احتمال دوم و مرجوح: جوهرِ مفارق از مادّه ذاتاً و فعلاً نفس را به بدي ميخواند