فَترت وحي يا طبيعت وحي؟ - صفحه 53

ـ بنا بر ديدگاه دوم، در شب مبعث، تنها نبوّت حضرت ختمي‌مرتبت بايد به وقوع پيوسته باشد و آغاز نزول آيات، سه سال بعد و در شب قدر (در ماه رمضان) صورت گرفته باشد که در اين ‌صورت، فاصله نزول سوره علق تا مدّثر، بسيار کم مي‌گردد.
هر يک از اين دو احتمال، مؤيد و مناقضي دارند. در احتمال اوّل، اگر چه برخي تفاسير، اعلان بعثت را با گفتگوي پيامبر خدا با جبرئيل امين که: «إقرأ» و «ما اقرأ؟» و «إقرأ باسم ربّک» و... بوده بيان داشته‌اند که صراحتاً نزول سوره علق را در روز مبعث مي‌داند. (التفسير المنسوب إلي الإمام العسکري: ص 157؛ صحيح البخاري: ج 2 ص 43؛ صحيح مسلم: ج 5 ص 182)؛ ليکن اقوال در شدّت حزن و نگراني حضرت رسول( و شکّ و تشويش مؤمنان، عالماني همچون عزّه دروزه را بر آن داشته تا مدّت سه ساله فترت را رد کنند. وي مي‌گويد:
اگر چنين بود، بايد تاريخ دعوت، تغيير مي‌کرد؛ زيرا شأن دعوت، رفعِ نگراني و شکّ و دودلي از دلِ مؤمنان و کساني است که دعوت حق را اجابت کردند، نه ايجاد و تشديد چنين ترديدهايي (التفسير الحديث: ج 1 ص 551).
در ضمن، علاوه بر عدم ذکر فاصله زماني بين نزول دو سوره علق و مدّثر، در کتب تفسير و روايات، قول ابن سعد مبني بر چند روزه بودن فترت، پذيرش سه سال بودن آن را دچار مشکل مي‌سازد.
و امّا مؤيد احتمال دوم، قول آية الله معرفت( است(التمهيد، ج1 ص80) که به روشني، اشتباه قائلان به بعثت در ماه رمضان را خلط آغاز نبوّت با آغاز نزول قرآن، بيان داشته است. ۱ دکتر مهدوي راد، بر اين ديدگاه، صحّه گذارده است (جزوه درس «علوم قرآني» دانشگاه تربيت مدرّس).
بر اين اساس، شب مبعث، آيه‌اي نازل نشد تا فاصله زماني ميان آن و سوره مدّثر را «فترت وحي» تلقّي کنيم. بر اساس نقل احمد بن حنبل با سند متّصل از عامر شعبي، در اين سه سال، فرشته همنشين پيامبر(، اسرافيل( بود که وظيفه تعليم ايشان را بر عهده داشت، نه جبرئيل( که فرشته مخصوص نزول آيات قرآن بود (تاريخ اليعقوبي: ج 2 ص 22). بدين ترتيب، نزول وحي، ده سال در مکّه و ده سال در مدينه صورت گرفت.
روايت سعيد بن مسيب، تابعي بزرگ، مبني بر 43 سالگي پيامبر خدا هنگام آغاز نزول وحي نيز (المستدرک علي الصحيحين: ج 2 ص 61) با وجود اجماع امّت بر چهل سالگي ايشان هنگام بعثت، با در نظر گرفتن فاصله زماني اين مدّت بوده است. لذا با اين اوصاف، فترت سه ساله معنا ندارد و آن چند روز که ابن سعد حکايت کرده، اشاره به فاصله نزول دو سوره علق و مدّثر دارد و آن هم کاملاً طبيعي است و در حقيقت، طبيعت وحي چنين است و اين فواصل کوتاه، مغاير با معناي توالي وحي نيست.

1.. البته ايشان در برخي مواضع، بعثت را همراه نزول آيات اوّليه سوره علق دانسته است (التمهيد: ج ۱ ص ۷۸ و ۸۰ و ۸۲).

صفحه از 60