روش فهم و تبيين گزاره‌هاي ديني (قرآن وحديث) - صفحه 43

تبصره 1

ممکن است در فرآيند بررسي احاديث، روشن شود که تحقيق، نواقصي دارد. در اين صورت، محقّق بايد با جستجوي جديد، تحقيق را تکميل کرده، روايات را بررسي نمايد. اين کار، تا هر مقدار که لازم باشد، تکرار مي‌شود.

تبصره 2

در فرآيند بررسي و استخراج ويژگي‌ها، مي‌توان از مشورت و مطالعه استفاده کرد. البته بهتر است اين کار، پس از بررسي‌هاي اوّليه صورت گيرد.

3. بررسي چگونگي ارتباط

پس از شناسايي و استخراج ويژگي‌ها، نوبت به جمع‌بندي و تجزيه و تحليل ويژگي‌ها فرا مي‌رسد تا وجه يا وجوه تبيين به دست آيند و سپس، چگونگي ارتباط، توضيح داده شود. بدين منظور، دو کار بايد صورت گيرد:

3 ـ 1. تعيين وجه يا وجوه تبيين

وجه تبيين را بايد از ويژگي‌ها به دست آورد. ويژگي‌هاي جمع‌آوري شده، يا واحد است و يا متعدّد. اگر يکي است، بايد به تجزيه و تحليل آن پرداخت تا وجه تبيين، به دست آيد و اگر چند ويژگي است، بايد آنها را تحليل کرد تا روشن شود آيا همگي به يک وجه بر مي‌گردند يا بيانگر چند وجه هستند. مثلاً از بررسي نمونه اوّل خانواده حديث، نُه ويژگي براي آرزو (أمل) به دست آمد. در بررسي اين ويژگي‌ها، به نظر مي‌رسد مي‌توان آنها را در چهار گروه، طبقه‌بندي کرد:
الف) از ميان رفتن بهجت، کوچک شمردن نعمت و کاهش شکرگزاري، مربوط به داشته‌هاي حال انسان بوده، بر اين مدار مي‌چرخند.
ب) حسرت خوردن، به خاطر برآورده نشدن خواسته‌ها، فريب خوردن، نااميد شدن و احساس ناکامي نيز مربوط به آينده‌اي مي‌شوند که فرد براي خود، تصوّر مي‌کند.
ج) افزايش قلمرو نيازمندي، يک عامل مستقل است.
د) افزايش درد و رنج نيز عاملي مستقل است.
همچنين در بررسي نمونه دوم خانواده حديث، دو ويژگي براي ياد مرگ به دست آمد که تجزيه و تحليل آنها نشان مي‌دهد هر يک، وجه مستقلي به شمار مي‌روند. اين دو وجه عبارت‌اند از:
الف) انهدام لذّت‌جويي؛
ب) بي‌رغبتي به دنيا.

3 ـ 2. سنجش يافته‌ها

پس از به دست آوردن يافته‌ها، بايد آنها را به محک گذاشت تا صحّت مطالب به دست آمده و هماهنگي آنها با متون ديني، اثبات شود. در صورت تأييد مطلب، مي‌توان وارد مرحله بعد شد و در

صفحه از 47