صبر، عامل باز دارنده

صبر، با توجّه به شامل بودن ويژگي‌هايي که در ادامه ارائه خواهد شد، مي‌تواند به عنوان عاملي آسيب‌زُدا، چه در وضعيت خوشايند (نعمةٍ ـ يومٌ لک) و چه در وضعيت ناخوشايند (بلاءٍ ـ يومٌ عليک)، نقش همان عامل تعديل کننده را داشته باشد. پس اگر صبر، به عنوان راهکار دين، به ويژه در ناملايمات زندگي، ^۱ بر دو گونه معرّفي شده، خود ناظر به همين وضعيت‌هاي دو گانه است:
الصبرُ صبرانِ: صَبْرٌ علي ما تَکْرَهُ و صَبْرٌ عمّا تُحِبُّ.
صبر، بر دو گونه است؛ صبر بر يچزي که اکراه داري [و نمي پسندي] و صبر از آنچه دوست داري [و مي پسندي] ( نهج البلاغة: حکمت 55 ؛ وسائل الشيعة: ج15 ص 238 ح 20376).
درباره نقش مؤثّري که صبر مي‌تواند درکاهش ناملايمات ايفا نمايد، از ميان درياي کرانه ناپيداي معارف اهل بيت( تنها به يک جرعه بسنده مي شود و از ميان سخنان هدايتگر ايشان، تنها به سخني از امام صادق(، آن هم سخني که با بيان رابطه صبر و کاهش ناملايمات، تنها به بُعد آسيب‌زدايي و تعديل‌کنندگي صبر در وضعيت‌هاي ناخوشايند اشاره دارد، کفايت مي‌گردد که امام( در آن، فرموده است:
لَمْ يسْتَنْقَصْ مِنْ مَکْرُوهٍ بِمِثْلِ الْصَّبْرِ.
هيچ يچزي همچون صبر، از امور ناخويشايند نمي‌کاهد ( تحف العقول: ص 363).
آنچه مقصود و منظور اين پژوهش است، شناسايي چرايي و چگونگي رابطه بين صبر و کاهش ناملايمات است که امام( بدان اشاره فرموده است و به عبارتي، شناسايي يچزي که فقدانش در زندگي بسياري از ما کاملاً احساس مي‌شود. به جرئت مي‌توان گفت: هر کس آن رابطه را به عنوان حلقه مفقوده مسير زندگي خويش در رويارويي با مشکلات بيابد، نه تنها نگرش او نسبت به نوسانات زندگي معقول‌تر مي شود، بلکه به جهان‌بيني‌اش معناي زيباتري مي‌بخشيد.

پيامد عدم حضور صبر

نظر به اين‌که در تبيين مفاهيم ديني به معناي دقيقي از آنها نيازمنديم و در اين باره، بررسي واژگان مقابل و متضادشان، بسيار راه‌گشاست، بنابراين، ابتدا با استفاده از معناي لغوي «جزَع»، که نقطه مقابل «صبر» است ( تاج العروس: ج11ص 64)، به بررسي معناي لغوي آنها مي‌پردازيم تا بستر لازم جهت تبيين مفهوم ديني صبر، فراهم آيد. در نهايت، جهت تبيين و تحليل موضوع، مجموعه‌ روايات مربوط به هر دو واژه، مورد تأمّل و مقايسه قرار مي‌گيرد، ضمن اين‌که با بررسي پيامد نقطه مقابل صبر، يعني جَزَع، پيامد عدم حضور صبر، آشکارتر مي‌گردد.