ـ، جايگزين نمايد؛ بلکه در چنين صحنه‌هايي مي‌بايد متوجّه خالق هستي گشته، باور داشته باشد که او بر هر يچزي، قادر و تواناست و بر خود، واجب نموده است که اهل ايمان را نجات دهد:
حَقًّا عَلَيْنَا نُنجِ الْمُؤْمِنِينَ
بر ماست که مؤمنان را نجات دهيم (يونس: آيه 103).
هر يک از اين تبعات، خود به تنهايي کافي است تا انسان، علاوه بر رنج مصيبت، در غمي مضاعف فرو رود، حال آن که با صبر، مي‌توان از همه آن تبعات، در امان بود.
بحث صبر
آنچه تاکنون ارائه گرديد، گوياي نقش منفي جزع يا همان عدم حضور صبر در زندگي بود. اينک در ادامه، با بررسي و تبيين مفهوم ديني صبر، منطق دين در معرّفي آن به عنوان نسخه مقابله با ناملايمات -که در روايات به صراحت بدان توصيه شده-، آشکارتر مي‌گردد:
العَبْدُ بَينَ ثلاثةٍ ؛ بلاءٍ و قضاءٍ و نعمةٍ ... فَعَليه في البلاءِ مِن الله الصَّبْرُ فريضَةٌ.
بنده، بين سه يچز قرار دارد: گرفتاري، قضا و قدر، و نعمت... پس بر بنده واجب است در بلايي که از جانب خدا برايش رقم زده شده است، صبر پيشه کند ( الخصال: ج1 ص86 ح17).
در اين روايت، صبر بر بنده مصيبت زده، واجب گشته و در روايتي ديگر، امام صادق( ما را ملزم نموده تا در برابر هر بلايي صبر کنيم:
إصْبِرْ نَفْسَک عِنْدَ کُلِّ بَلِيةٍ.
به وقت هر بلايي، نفس خود را به صبر وا دار ( تحف العقول: ص 361 ؛ التمحيص: ص60 ح 127).
اگر چه اين روايات، همگي ناظر به نقش مثبت صبر در کاهش ناملايمات و مصونيت از تبعات منفي عدم حضور صبر در موقعيت‌هاي ناخوشايند زندگي است، امّا قبل از پرداختن به عملکرد صبر، شايسته است که ابتدا معناي لغوي آن مورد بررسي قرار گيرد تا در کنار معناي روايي، تعريف روشن‌تري از صبر، ارائه گردد. درباره معناي صبر، آمده است:
الصَّبْر حَبْس النفس عند الجزَعَ وَ قد صَبَر فلانٌ عند المُصيبة ( لسان العرب: ج4 ص 438).
همچنين آمده:
صَبَرَ علي الأمر: احتمله وَ لَم يجزَع ( الإفصاح في فقه اللغة: ج1 ص 661). پس صبر، در لغت، به معناي باز داشتن نفس به وقت جَزَع است و صبر کردن بر يچزي، يعني تحمّل آن، بي‌آن که فرد، دچار بي‌تابي شود. با لحاظ معناي لغوي دو واژه صبر و جزع، بويژه اين که جزع، حالتي است برخاسته از حزن و اندوه شديد که در مواجهه با ناگواري‌ها، انسان را به جاي پايداري، به موضع ضعف و سستي مي کشانَد و تحمّل برخورد و مقابله با آن را از وي مي‌ستانَد، صبر، معناي روشن‌تري خواهد يافت: «صبر، يعني خويشتنداري در مواجهه با پيشامدها و حوادث».
