درآمدي برغيبت‌نگاري(بررسي کتاب‌هاي غيبت تا قرن پنجم هجري) - صفحه 103

امام رضا( و بار ديگر او را از کساني دانسته که از امامان( روايت کرده‌اند (رجال الطوسي: ص 362 ش 57 و ص 435 ش 68) کتاب الغيبة، يکي از کتاب‌هاي متعدّدي است که او نوشته است. (رجال النجاشي: ص 280 ش 741).
2. فضل بن شاذان نيشابوري. وي از امام جواد( روايت نقل کرده (همان‌جا) و در شمارِ ياران امام هادي و امام عسکري عليهما السّلام است (رجال الطوسي: ص 390 و 401). او از ستارگان درخشان و پيشوايان بزرگ شيعه در عصر خويش بوده است. نجاشي، قدرِ منزلت وي را بسيار فراتر از آن دانسته که به قلم آيد (رجال النجاشي: ش 297 ـ 807).
فضل بن شاذان، فقيه، متکلّم و نويسنده‌اي بزرگ بوده که توانسته در مدّت عمر بابرکتش يکصد و هشتاد کتاب، تأليف کند (همان‌جا). در فهرست آثار علمي او کتاب‌هايي به چشم مي‌خورد که مي‌توان آنها را در موضوع مهدويت دانست که عبارت‌اند از: القائم، الملاحم، إثبات الرجعة، حديث الرجعة و الغيبة.
نجاشي، چهار اثر نخست را نام برده، ولي از کتاب الغيبة‌ي او ياد نکرده است. احتمال دارد الغيبة، نام ديگر کتاب القائم او باشد. خاتون‌آبادي در کشف الحق ـ که چهل حديث درباره امام مهدي( آورده است ـ ، احاديثي را از کتاب الغيبة‌ي فضل بن شاذان، گزارش مي‌کند. شيخ آقا بزرگ تهراني، مي‌گويد که نسخه خطّي کتاب الغيبة‌ي او، هم‌اينک موجود است (الذريعة: ج 16 ص 78). همچنين در بعضي از روايات کتب اوّليه، راويان تصريح مي‌کنند که: «قال الفضل بن شاذان في کتاب الغيبة».
نجاشي، طوسي، کشّي و... همگي او را عادل و ثقه توصيف کرده‌اند؛ امّا با وجود اين، دسته‌اي از روايات در مذمّت او وارد شده است که آية الله خويي، به بررسي آنها پرداخته و سپس نتيجه گرفته که اين روايات، از جهت سندي و يا از جهت دلالت، خدشه‌پذيرند و نمي‌توانند وثاقت فضل بن شاذان را مخدوش نمايند (ر.ک: معجم رجال الحديث: ج 13 ص 289 ـ 302).
3. ابراهيم بن صالح اَنماطي. وي ملقّب به «ابو اسحاق کوفي» و معاصر امامان متأخّر و از اصحاب امام رضا( بوده است. رجاليان، او را توثيق نموده و معتقدند که کتاب‌هاي متعدّدي داشته که متأسّفانه، در گذر زمان، همگي از بين رفته و تنها نامي از کتاب الغيبة‌ي او باقي مانده است. عبيد الله بن احمد بن نهيک، افتخار شاگردي او را داشته و همو کتاب الغيبة را براي ديگران، روايت کرده است.
گفينت است نام «ابراهيم بن صالح اَنماطي»، بين سه نفر مشترک است. يکي از اين سه تن در عصر امام باقر( زندگي مي‌کرده و شيخ طوسي و برقي، هر دو، را در شمارِ ياران امام باقر( آورده‌اند. او تنها راوي بوده و هيچ کتابي نداشته است. بعضي از نويسندگان معاصر، گمان کرده‌اند که اين سه نفر، متّحد هستند و مدّعي شده‌اند که نخستين کتاب الغيبة در عصر امام باقر( نگاشته شده که اين، توهّمي بيش نيست.

صفحه از 121