4. اللّه ، الف و لام به اضافه إله است و إله از ألِهَ يألَهُ الى كذا، يعنى پناه آورد به او، گرفته شده است. بنابراين، اللّه موجودى است كه در همه امور به او پناه آورده مى شود.
ابن منظور و ابن انبارى اين نظر را به عنوان يكى از نظريه ها درباره اشتقاق اللّه ذكر كرده اند. 1 از امام على و امام حسن عليهماالسلام نيز نقل شده كه در تفسير اللّه فرمودند: «اللّه ، يعنى كسى كه همه مخلوقات در نيازمنديهايشان و نيز مواقع اضطرارى و هنگامى كه اميدشان را از غير او از دست مى دهند، به او پناه مى آورند». 2
چهار معناى مذكور مهم ترين وجوه اشتقاق اسم جلاله است؛ گرچه در احاديث به برخى معانى ديگر نيز اشاره شده است، 3 و نظريه هاى ديگرى نيز در اين باره مطرح است. 4
در ميان اين چهار معنا تنافى و تهافتى وجود ندارد و از سوى ديگر همه آنها از لحاظ ادبى و حديثى مورد تأييد قرار گرفته اند. از اين رو، هر چهار معنا صحيح است و بر اين اساس، معناى اللّه ، معبود مستور از ادراك است كه همه در ذات او متحيرند و به او پناه مى آورند. نكته جالب توجه اينكه در اكثر احاديث مربوط به اين بحث، به چند معنا و در برخى به هر چهار ريشه اشاره شده است؛ براى مثال در حديثى كه از امام على عليه السلام نقل شده، آمده است: «اللّه معناه المعبود، الذي يَألَهُ فيه الخلق، و يُؤلَهُ اليه،
1.توحيد صدوق، ص ۲۳۱.
2.لسان العرب، ج ۱، ص ۱۹۰؛ البيان في غريب اعراب القرآن، ج ۱، ص ۳۳. گفتنى است كه ابن الانبارى «إله» به معناى «موجودى» كه به او پناه آورده مى شود، در اصل «و لاء» مى داند كه به «إله» تبديل شده است. بنابر اين ريشه إله، «وله» خواهد بود.
3.اصول كافى، ج ۱، ص ۱۱۴؛ معانى الاخبار، ص ۴؛ توحيد صدوق، ص ۲۳۰.
4.بحارالانوار، ج ۳، ص ۲۲۶؛ تفسير كنز الدقائق، انتشارات وزارت ارشاد، ج ۱، ص ۲۳ ـ ۲۴؛ الفرقان في تفسير القرآن، محمد صادقى، تهران، انتشارات فرهنگ اسلامى، ج ۱، ص ۸۴.
