شخص سخاوتمند با رفتار بخيل و تنگ چشم در مورد انفاق، يكسان نمى باشد. و نيز، ميان بنيه وجودى هر كس و صفات نفسانى و رفتار و عملكرد او، ارتباط ويژه اى است: برخى مزاجها زود به خشم مى آيند و برخى به طعام و يا عمل جنسى رغبت بيشترى نشان مى دهند و امثال آن.
ليكن بايد دانست كه صدور افعال از هر انسان و با هر خصلت و مزاج كه باشند، جبرى نيست و انگيزش مزاج متناسب با عمل، از حد يك عامل و مقتضى فراتر نمى رود و اختيار انسان را سلب نمى كند و او را مجبور نمى سازد؛ هر چند تصور اين مطلب در مواردى دشوار مى نمايد.
آيه هاى قرآن مجيد در اين زمينه هماهنگ اند و آنان كه مانند فخر رازى در تفسير آيه مورد بحث، سعادت و شقاوت را براى افراد بشر ذاتى دانسته اند، راه خطا پيموده اند؛ زيرا مطرح بودن اتمام حجّت و نقش تعليم و تربيت و تأثير انذار و تبشير و امثال آن ها، در زندگى هر فرد دليل نفى چنان جبر و ضرورتى مى باشد و هر كس وجدانا خود را ميانه دو راه مخيّر مى بيند(و با حسن اختيار و يا با سوء اختيار پيش مى رود.)
نتيجه آن كه انسان شاكله هاى مختلف دارد: يك) شاكله آفرينشى كه بنيه و مزاج هر انسانى است و آن از تأثير و تأثر عوامل متضاد برونى شكل مى گيرد.
دو) شاكله اخلاقى كه عملكردها، متناسب با آن رخ مى دهند. صدر و ذيل آيه مزبور، مؤيد همين معنا است. حكيمان نيز گفته اند كه ميان فعل و كننده آن، سنخيت بايد باشد و هر معلولى از علت خود حكايت مى كند و مرتبه اى از هستى را نشان مى دهد.
استاد در بحث روايى، به مطلب كمال بخشيده، مى نويسد: امام صادق عليه السلام فرمود:
