اسرار العارفین فی شرح کلام مولانا أمیر المؤمنین(ع)

شرحی بر دعای کمیل

اهمیت و مضامین دعای کمیل، و رغبت علما بدان، موجب شده است که نویسندگان و جویندگان معارف الهی مجموعه های بسیاری در شرح آن فراهم آورند. کتاب اسرار العارفین فی شرح کلام مولانا أمیر المؤمنین علیه السلام نوشتۀ آیت الله سید جعفر بن سید محمدباقر بحر العلوم (م ۱۳۷۷ق) یکی از آن موارد است.

نویسنده در مقدمه در سه مقصد، سه مطلب را توضیح داده است:

مقصد اول معرفی خاندان بحر العلوم است؛ مقصد دوم بحث فقهی قصد و انشاء در دعا را مطرح کرده است و در مقصد سوم ضمن معرفی دعای کمیل (دعای خضر)، کمیل بن زیاد نخعی و شخصیت برجستۀ وی را شناسانده است.

شارح با دسته بندی فنی عناوین، ضمن تقسیم دعا به هفتاد فقره، آن را در محورهای نه گانه (از جمله: قسم به ذات خد و صفات حسنای الهی؛ مناجات و دعا؛ امیدواری و تذلل؛ طلب رحم از خداوند؛ استغاثه به خداوند؛ اعتماد به رحمت خداوندی؛ دعا)، شرح کرده است.

وی از روش شرح خود در مقدمه سخنی نگفته، اما با نگاهی به متن شرح، او ابتدا به توضیح واژگان دعا پرداخته و سپس آیات ناظر به متن دعا را نقل کرده است. وی همچنین در شرح خود به بسیاری از روایات و اشعار استناد کرده است. در بخشهایی نیز به عقاید گروهها توجه داده و از دیدگاه فلاسفه، متلکمین، صابئه، ثنویه و ... در مطالب مربوط، سخن به میان آورده است. در برخی از موارد نحله های علمی را شناسانده و دیدگاه های آنها را نقد کرده است.

وی به بحث امامت توجهی ویژه داشته و مطالبی در شناخت امامت، طرق شناخت امام، فضیلت ائمه بر انبیاء و ... را مطرح کرده است.

فهرست برخی از مباحث که در این شرح مطرح شده از این قرار است:

معنی قدرت خدا و نقد دیدگاه های مختلف در این باره؛ تصوف و صوفیه؛ دعا و آداب و شرایط دعا؛ شکر؛ روایات توحید؛ معانی حبّ؛ معانی ایمان؛ خلود در نار و ... .

چاپ های اسرار العارفین

این کتاب تاکنون چهار بار چاپ شده است:

چاپ سنگی به خط محمود بن مهدي تبريزى، ۱۳۴۲ق / ۱۳۰۲ش؛
تحقیق فارس حسون کریم، مکتبة فدک، ۱۴۲۸ق / ۲۰۰۷م / ۱۳۸۶ش؛

۳- تحقیق و تعلیق، الشیخ عبدالرحمن الربیعی ، تقدیم السید فاضل بحرالعلوم، مركز تراث السيد بحرالعلوم، ۱۴۳۰ق. این چاپ، در واقع همان چاپ فارس حسون کریم است و پس از مطابقت با آن معلوم شد که جز در چند مورد که حاشیه ای کوتاه بدان افزوده اند، کار دیگری صورت نگرفته است؛ نیز بعضی از تعلیقات آن محقق در این چاپ درج شده و هیچ گونه اشاره ای بدان نشده است.

۴- تحقیق حجة الاسلام علی خراسانی، منشورات مکتبة الحیدریة، ۱۴۳۰ق / ۱۳۸۸ش، قم.

ویژگی های تحقیق خراسانی

محقق در مقدمه ای مفصل بر این اثر، نکات زیر را مورد توجه قرار داده است:

ابتدا به دعا و اهمیت آن اشاره کرده و مطالبی را در استجابت دعا، دیدگاه غربی ها دربارۀ دعا، روایات دعاییه مثل دعای ابوحمزۀ ثمالی، زیارت و آنچه که دراین باره نقل شده است را آورده است.

آنگاه در بحث مربوط به دعای کمیل، ابتدا بحث قلت روایات کمیل را مطرح کرده و شانزده عنوان روایت را که از طریق کمیل روایت شده، آورده است از جمله: حدیث حسب؛ حدیث قلوب؛ حدیث احتیاط؛ حدیث إخبار به غیب و بیان حالات کمیل؛ وصیت امام علیه السلام به کمیل؛ حدیث حقیقت توبه و استغفار؛ روایت اهل قبور؛ دعای خضر (کمیل) و ...

سپس در مورد دعای کمیل دو بحث سند و شروح این دعا را مطرح کرده است:

در بحث سندی دعای کمیل، دلایلی همچون قوت متن و سبک انشاء، محتوای دعای کمیل، شهرت، توجه جوامع دعایی (مانند مصباح المتهجد، بلد الأمین، إقبال الأعمال و ...) به این دعا، و کثرت شروح را از دلایل صحت استناد این دعا به امیر المؤمنین علیه السلام دانسته است.

در شروح این دعا ضمن بیان برخی از مفاهیم برجسته دعا و توجه علما بدان، از چهل تن از علما نام برده که بر دعای کمیل شرح نوشته اند.

شرح حال کمیل و شناساندن مآخذ شرح حال کمیل، مطلب دیگری است که در مقدمه آمده است. محقق در این موضوع از ۲۹ منبع قدیمی نام برده که می توان مطلبی دربارۀ کمیل رحمه الله را در آنها یافت.

در پایان شیوه خود را در تحقیق و تخریج مصادر این کتاب بیان کرده و نسخه مورد استفادۀ خود را معرفی کرده است.

وی متن را با چاپ سنگی (۱۳۴۲ق) مطابقت داده، و شماره صفحه های چاپ سنگی را در حاشیه این چاپ قرار داده است.

تخریج های دقیق و گسترده – که حتی در مشخصات آیات، مکی یا مدنی بودن آیه را متذکر شده، حواشی مفید و گاهی مفصل، ضبط دقیق اشعار و احادیث، عنوان گذاری مناسب داخل کروشه در موارد لازم، و نمایه های مفصل را می توان ازویژگی های این چاپ اسرارالعارفین برشمرد.

از آنجایی که محقق در پاورقی گاهی به تفصیل دربارۀ موضوعی قلم زده است از جمله: بیان فرق تصوف و عرفان (ص ۱۸۳ – ۱۹۲)، نمایۀ جداگانه ای بر مطالب پاورقی تنظیم شده است.

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی

دعای کمیل

تازه ها

پربازدیدترین ها

اسرار العارفین فی شرح کلام مولانا أمیر المؤمنین(ع)

اين صفحه را برای دوستان خود ارسال کنيد