ب ـ با توجه به اينكه فخر رازى خود اهل رى بوده و نيز قرب عهد وى به عبدالعظيم ، بسيار بعيد است كه در محل زندگانى حضرت عبدالعظيم تشكيك كرده و آن را مردّد بين طبرستان و رى بداند .
ج ـ عبارت «مشهده» چنانچه اشاره كرديم ظاهر بلكه نصّ صريح است در اينكه مراد محل كشته شدن و شهادت است ، و بنابراين عبارت «وقتل» صحيح بنظر مى رسد .
اينك مائيم و دو قول مخالف : قول اول كه مى گويد : « مرض و مات ، مريض شد و وفات يافت » ، و قول دوم كه مى گويد : « دفن حيّاً ، زنده به گور شد و به شهادت رسيد » .
امكان جمع بين دو قول
ممكن است كسى بگويد : منافاتى ندارد كه درباره شخص بيمارى هم موت صدق كند و هم شهادت ، چنانچه مشهور است درباره حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله كه توسط زنى يهوديه مسموم شد و به سبب آن مريض و سپس شهيد شد ۱ ؛ يا حضرت صديقه كبرى و شفيعه محشر فاطمه زهرا عليهاالسلام كه از ضربه قنفذ ملعون در بستر بيمارى افتاده و پس از اندكى به شهادت رسيد و حضرت كاظم عليه السلام در باره او فرمود : « فاطمة صديقة شهيدة » ۲ .
ولى در مقام ، اين گفتار صادق نيست چون ظاهر عبارت قول اول آن است كه حضرت در حال بيمارى وفات يافته است ، و عبارت قول دوم نيز فقط مقاله شهادت
1.قول ديگرى نيز درباره شهادت نبى مكرم اسلام صلى الله عليه و آله منقول است . به روايت ابن شهر آشوب در مثالب النواصب ( ص ۵۱۷ از نسخه خطى كتابخانه سپهسالار ) : عن عبدالصمد بن بشير ، عن أبى عبداللّه عليه السلام : أتدرون مات رسول اللّه أو قتل ؟ فإن اللّه تعالى يقول فى كتابه «أفان مات أو قتل . .» فنسخ القتل الموت ، إنّما سمّتاه وقتلتاه ، وإنهما وأبوهما شرّ خلق اللّه .
2.مسائل على بن جعفر، ص ۳۲۵ ح ۸۱۱؛ كافى، ج ۱، ص ۴۵۸ ح ۲ .
