اول: قصاص نفس

«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ...»^۱ .
قتل بر سه قسم است: عمد محض، خطاى محض و خطاى شبيه به عمد. ^۲ ابوحنيفه و شافعى نيز همين تقسيم را پذيرفته اند، اما مالك مى گويد قتل بر دو قسم است: عمد و خطا. وى آنچه را ما شبيه عمد دانستيم، عمد مى داند. ^۳
عمد محض اين است كه مرد يا زن عاقل و بالغ، چه آزاد و چه برده، چه كافر و چه مسلمان، كشتن كسى را با آهن يا غيرآهن مثل سنگ و چوب و زهر و گلو گرفتن و هر چه عادتا موجب قتل شود، قصد كند و غرض او قتل باشد. در اين صورت قاتل قصاص مى شود، مگر اينكه اولياى دم به گرفتن ديه يا كمتر يا بيشتر از آن رضايت دهند يا قاتل را عفو كنند.
خطاى محض آن است كه قاتل عاقل نباشد، يا كودك يا ناقص عقل باشد؛ گرچه عمل را به عمد انجام دهد. همچنين اگر كسى تيرى براى شكار بيندازد يا به دشمنى تيراندازى كند و اتفاقا به كسى برخورد كند و وى كشته شود، قتل خطاست. در اينجا عاقله بايد ديه را بپردازد.
خطاى شبيه عمد آن است كه كسى به قصد تأديب فردى كه شرعا تربيتش با وى است، وى را تنبيه كند، اما قتل اتفاق افتد، يا دارويى به قصد درمان بدهد، اما باعث تلف نفس شود. در اين حالت، قاتل از مال خود ديه مى پردازد. ^۴