تابعان نظر حسن بصرى و عطا و عكرمه، و در فقها نظر مالك و اوزاعى و ثورى و شافعى و احمد بن حنبل و اسحاق و ابوعبيده و ابوثور چنين است؛ اما ابوحنيفه و شعبى و نخعى مى گويند اگر مؤمنى فرد ذمى يا مستأمن را، كه نزد مسلمانان به پناه آمده است، بكشد قصاص مى شود. ^۱
برخى از فقها به استناد آيه «...الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى بالاُنثى»^۲ مى گويند قصاص فقط بر همين وجه جايز است؛ يعنى آزاد به آزاد، و بنده به بنده، و زن به زن؛ لذا نمى توان بنده را به آزاد، و مرد را به زن، و زن را به مرد قصاص كرد «و بناى اين بر دليل الخطاب كرده است، و دليل الخطاب به نظر بيشتر اهل علم باطل است.» ^۳
2. اگر كافرى كافرى را بكشد و اسلام آورد، وى را به خاطر قتل آن كافر قصاص نمى كنند. نظر اوزاعى همين است؛ ولى جملگى فقها خلاف اين را گفتند. ^۴
3. اگر فرد آزادى بنده اى را بكشد، وى را به سبب اين قتل قصاص نمى كنند، چه بنده خود وى باشد يا بنده ديگرى. اگر بنده خودش باشد، وى را فقط تعزير و تنبيه مى كنند و اگر بنده ديگرى باشد، تعزير مى شود و بايد بهاى بنده را به صاحبش بپردازد.
صاحب تفسير در يك جا قول به تعزير را به شافعى و نخعى نيز نسبت مى دهد؛ ^۵ اما در جاى ديگر مى نويسد: «بر اين اجماع صحابه است و مذهب شافعى است. نخعى گفت: على كلّ حالٍ بازكشند آزاد را به بنده.» ^۶
ابوحنيفه مى گويد: اگر كسى بنده خود را بكشد، قصاص نمى شود؛ اما اگر بنده ديگران را بكشد، قصاص مى شود. ^۷
درباره ميزان ديه بنده، كه همان بهاى وى است، نظر صاحب تفسير اين است كه بهاى وى نبايد بيش از ديه مرد مسلمان آزاد، يعنى هزار دينار يا ده هزار درهم، باشد.