2
پژوهشى فقهى در تفسير ابوالفتوح رازى ۱
نوروز على حاجى آبادى
قرآن منبع اصلى همه احكام است و تمام دستورهاى دين، اعمّ از واجبات و محرّمات، ريشه در قرآن دارد. به همين جهت، امامان ما در موارد زيادى براى اثبات حكمى به آيات قرآن استدلال فرمودند و اين امر زمينه آن شد تا توجّه علما به استنباط احكام فقهى از قرآن معطوف شود. مفسّران در تفسير قرآن به آياتى كه از آن حكمى شرعى استفاده مى شود، اشاره كرده اند و جمع زيادى از آنان به طور مستقل در زمينه آياتى كه از آن حكم شرعى استفاده مى شود، به تأليفاتى دست زده اند كه اين نوع از كتب به آيات الاحكام شهرت يافته اند؛ زيرا قرآن اوّلين و مهم ترين دليل اجتهادى احكام است. در علم اصول، گرچه تعاريف مختلفى از اجتهاد ارائه شده است، امّا همه اين تعاريف به قدرت داشتن بر استنباط حكم از ادلّه برگشت مى كند. سيّد مرتضى (م 436 ق) در ذريعه مى گويد: اجتهاد در لغت به معناى به كارگيرى تمام قدرت است براى رسيدن به عملى با مشقّت، و در اصطلاح عبارت است از به كارگيرى ادلّه با مشقّت براى دستيابى به حكم شرعى ۲ .
شيخ طوسى (م 460 ق) در مبسوط مى گويد: لازم است قاضى حدّ اقلّ داراى سه شرط باشد: اجتهاد، عدالت، كمال، واجتهاد حاصل نمى شود، مگر با دانستن
1.ر نگارش اين مقاله از راهنماييهاى سودمند استاد فرزانه حجة الاسلام والمسلمين الهى خراسانى بهره برده ام كه لازم مى دانم سپاس و تشكر خود را از ايشان ابراز دارم.
2.الذريعة فى علم الاصول، ص ۶۷۲.
