الجمل

کتابی در جنگ جمل

فتنه جمل که به رهبری عائشه، طلحه و زبیر با عنوان خونخواهی عثمان به سال ۳۶ واقع شد اولین جنگ میان دو گروه مسلمان بود. درباره این جنگ دو گروه به بحث پرداخته اند: یکی متکلمین از آن رو که کدام گروه حق است و کدام گروه خاطی و طاغی به شمار می رود و دیگری تاریخ نگاران؛ این گروه از حیث ضبط اخبار جنگ جمل بحث کرده اند و در این باره کتابهایی نگاشته اند که می توان به کتاب ابو مخنف ازدی (م ۱۵۷ ق)، هشام بن محمد بن سائب کلبی (م ۲۰۴ق)، محمد بن عمر واقدی (م ۲۰۷ق) و ... اشاره کرد.

شیخ مفید سه کتاب درباره جمل نوشته است: النصره لسید العتره فی حرب البصره، الجمل، الکافیه فی ابطال توبه الخاطیه.

کتاب الکافیه از توبه عائشه و طلحه و زبیر بحث کرده است. این کتاب نزد علامه مجلسی بوده و ایشان در بحار چندی از آن نقل کرده است.

اما دو کتاب دیگر علی رغم اینکه در مصادر بسیاری از آنها نام برده شده در دسترس نبوده تا اینکه نزدیک به نود سال پیش سید صادق بحر العلوم آن را چاپ کرد.

النصره مباحث کلامی جمل را در بردارد و الجمل مباحث تاریخی این فتنه را شامل است. آنچه که باعث شده تا شیخ مفید این کتاب را تألیف کند درخواست یکی از اطرافیان او بوده که از شیخ خواسته تا اختلاف مسلمانان را در فتنه بصره و آنچه را که بین امیر المؤمنین و عائشه و طلحه و زبیر روی داده به رشته تحریر در آورد و سخن فرق اسلامی را درباره آنها شرح و توضیح دهد و سبب بروز این واقعه را بیان کند؛ چرا که هر کس در این باره کتابی نوشته و مطالبی را مطرح کرده که معانی اش بر مردم واضح و آشکار نیست.

این دو در یک مجلد چاپ شده اند، در کتاب النصره که بخش اول کتاب را تشکیل می دهد ابتدا آرای حشویه آمده، این قسمت با نظر سعد بن ابی وقاص آغاز می شود؛ سپس آرای معتزله بیان شده که در این قسمت از آرای واصل بن عطا، ابی هذیل علاف، و رأی خوارج و ... بحث شده و آنگاه بحثی درباره عصمت امیر المؤمنین آمده است.

در ادامه گروه هایی را که با امیر المؤمنین بیعت کرده اند برشمرده و با ذکر نام اشخاص سرشناس بیعت کننده از مهاجر و انصار و بنی هاشم و ... تأکید کرده است که آنها قائل به امامت امیر المؤمنین بودند.

آنگاه با نقل خطبه روز بیعت به احتراز امام از قبول خلافت اشاره می کند. در ادامه تناقض های رفتاری عائشه و طلحه وزبیر را بر می شمارد و مطالبی را درباره قتل عثمان و اعمال و رفتار او را با عمار و استثمار بیت المال و ... متذکر می شود.

فصل آخر النصره دفاع از موضع امیر المؤمنین در جریانهایی است که منجر به قتل خلیفه سوم گردید.

کتاب الجمل اخبار و روایات جنگ جمل را از شروع تا پایان در بر می گیرد

پایان بخش کتاب بیان سبب بغض عائشه، طلحه و زیبر به امیر المؤمنین است.

چاپهای کتاب

تصحیح سیدمحمد صادق بحر العلوم، چاپخانه حیدریه نجف؛ ۱۳۶۸ق؛
تحقیق مرحوم سید عبد الرزاق موسوی مقرّم، چاپخانه حیدریه نجف؛
چاپ مکتبه داوری قم، بی تا؛
تصحیح آقای سید علی میر شریفی، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۳/ ۱۳۷۱ش قم؛ این چاپ مورد توجه قرار گرفته و بارها چاپ شده است که می توان به چاپ دارالمفید بیروت ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م اشاره کرد.

ترجمه های الجمل