عفاف، سرمايه اى بر روى دست

عباس پسنديده

انسان را در يك سمتْ قرار مى دهيم و آفرينش را با همه گستردگى و پيچيدگى و پديده هاى تلخ و شيرينش در سمت ديگر. حال، سؤال اين است كه آيا همه آنچه در جهان آفرينش هست، براى انسانْ سودمند است؟ و آيا هر آنچه در آفرينش است، براى انسان ، زيانبار است؟ بدون شك، جواب اين دو پرسش، منفى است. بايد گفت كه برخى از پديده هاى آفرينش براى انسان «سودمند»ند و برخى ديگر «زيان بخش».

دو نيروى درون

انسان، بايد آنچه را كه به نفع اوست، جذب كند و چيزهايى را كه به زيان او هستند ، دفع نمايد. به همين جهت، در وجود انسان، دو نيرو نهاده شده است: نيروى «جذب» و نيروى «دفع». به وسيله نيروى اوّل (جذب)، انسانْ قادر است آنچه را به صلاح اوست، جذب كند و به وسيله نيروى دوم (دفع)، قادر است هر آنچه را به زيان اوست، دفع نمايد. نيروى جاذبه و دافعه، رابط ميان انسان و آفرينش است و از شگفتى هاى خلقت شمرده مى شود. نيروى جاذبه، همان چيزى است كه در فرهنگ ما از آن به عنوان «شهوت» ياد مى شود ، و نيروى دافعه ، همان چيزى است كه آن را «خشم» مى ناميم.
مهمْ اين است كه ميان نيروى جاذبه و آنچه واقعا به نفع انسان است و همچنين ميان نيروى دافعه و آنچه به زيان انسان است، رابطه قهرى و تخلّف ناپذيرى وجود ندارد؛ يعنى اين گونه نيست كه نيروى جاذبه درونى انسان، خود به خود، چيزهايى را جذب كند كه واقعا به مصلحت اوست و يا نيروى دافعه، چيزهايى را دفع كند كه واقعا به زيان اوست ؛ بلكه اين دو نيرو، آزادند و اين امكان، وجود دارد كه اشتباه كنند.
به بيان ديگر، اين دو نيرو هوشمند نيستند كه نفع يا زيان واقعى را تشخيص دهند و به تناسب، جذب يا دفع كنند. كارِ شناسايى سود و زيان انسان، به تشخيص فردىِ خود او وابسته است. نيروى جاذبه هر فرد، آنچه را كه او سودمند تشخيص دهد، جذب مى كند و نيروى دافعه وى نيز تنها آنچه را كه خود او زيان آور تشخيص دهد، دفع مى كند. مهم اين جاست كه در تشخيص فردى، امكان اشتباه وجود دارد. ^۱