امّا عشق

عشق، هم در لغت و هم در فرهنگ احاديث ما، به معناى «گذشتن از حدّ محبّت» ^۱ است ؛ يعنى محبّت افراطى به چيزى يا كسى داشتن.
امام صادق عليه السلام در پاسخ مُفَضَّل (صحابى بزرگ ايشان) كه درباره عشق، سؤال كرده بود، فرمود :
وقتى قلبى ، از ياد خدا تهى شد، آن گاه ، خداى متعال، محبت غيرخودش را به او مى چشانَد.^۲
پس دوستى در اسلام، با تمام فضيلتى كه دارد، يك امر مستقل در مقابل دوستى خدا نيست. اگر دوستى هاى ما به نافرمانى خدا آميخته نشوند و در نهايت ، به دوستى خدا منجر شوند، در اين صورت است كه دوست داشتن ديگرى ، موجب محبّت خداوند مى شود و ما را در مسير ولايت الهى قرار مى دهد؛ امّا اگر محبّتى ، بخواهد به صورت مستقل و خارج از مسير الهى شكل بگيرد (مخصوصا محبّت نامعقول و افراطى) ، دل را بيمار مى كند و قدرت تشخيص را از انسان مى گيرد.
پيامبر صلى الله عليه و آله مى فرمايد:
با اهل عشق، مشورت نكنيد؛ چرا كه آنان را رأيى نيست. دل هايشان سوخته است و انديشه هايشان آشفته و خِردهايشان از دست رفته!^۳
و در حديث ديگرى ، امام على عليه السلام مى فرمايد :
هر كه عاشق چيزى شود، ديده اش نابينا و دلش بيمار مى شود و در نتيجه ، او با چشمى نادرست مى نگرد و با گوشى ناشنوا مى شنود. شهوات، عقلش را دريده اند و دنيا دلش را ميرانده است و جانش شيفته دنيا شده است. پس او بنده دنيا و دنياداران است و دنيا به هر طرف كه برود، او نيز در پى آن است و از هيچ موعظه گرى، موعظه نمى پذيرد، در حالى كه مى بيند مرگ ، بى خبر، بعضى را گرفتار ساخته است.^۴
حامد ، رو به حاج آقا موسوى كرد و گفت : «پس، از اين روايات ، مخصوصا از روايت مُفضَّل بر مى آيد كه عشق به غير خدا ، خارج شدن از هنجار اهل ايمان است كه بايد مورد درمان قرار گيرد».
آقاى موسوى گفت : من از اين احاديث، همين را مى فهمم؛ مخصوصا كه بعضى از اين احاديث، تصريح زيادى دارند. مثلاً در روايتى ، امام على عليه السلام مى فرمايد :
عشق، بيمارى اى است كه اجر و ثوابى ندارد.^۵
به علاوه ، هر جا در احاديث از پاداش عشق ، سخن گفته شده ، مقصود ، پاداش عاشقى است كه عشقش را فرو خورده و به دنبال آن نرفته است ؛ يعنى خويشتندارى كرده و عفاف ورزيده تا عشق ، او را به گناه نيندازد . ابن عبّاس مى گويد :
پيامبر خدا فرمود : «بهترين هاى امّت من ، كسانى هستند كه چون خداوند به بلا گرفتارشان كند ، پاك دامنى مى ورزند» . گفتند : كدام بلا؟ فرمود : «عشق!» .^۶
پس عشق ، اگر با عفافْ همراه نباشد ، بيمارى يا بلايى بى اجر و ثواب است و در عوض ، پيامبر خدا فرمود :
هر كه عاشق شود و آن عشق را پنهان بدارد و پاك دامنى پيشه سازد تا از دنيا برود ، شهيد است.^۷
هر كه عاشق شود و آن را پنهان سازد و خويشتندارى ورزد و صبورى كند ، خداوند ، او را مى بخشد و او را به بهشت ، وارد مى كند .^۸
از مجموع اين چند حديث ، مى توان فهميد كه «عشق» ، به هر حال ، گرفتارى و بلاست و عاشق ، اگر در اطاعت از خدا خويشتندارى كند ، پاداش اُخروى خواهد داشت و عشق او ، «عشق پاك» است كه به تعبير پيامبر صلى الله عليه و آله ، «كفّاره گناهان» است . ^۹
حامد با تشكر از امام جماعت مسجد، از او خداحافظى كرد . احساس غريبى داشت و لذّت عجيبى ، تمام وجودش را گرفته بود. حالا مى فهميد كه دانستن، چه قدر لذّت بخش است و البته بى صبرانه منتظر بود تا لذّت عمل كردن به آنچه آموخته بود را نيز بچشد.