یونس، صافات، قلم و انعام) و یک سوره مدنی (نساء) اشاراتی به داستان وی دارد.۱
شاید وجه تسمیه سورهای نیز به نام یونس، استثنای رفع عذاب الهی از قوم ایشان باشد. سوره یونس به بازخوانی جریان تکذیب پیامبران پیشین از سوی معاندان پرداخته و بر سنّت الهی نجات رسولان و پیروان مؤمن آنان از عذاب الهی را تأکید نموده است.۲ بخش میانی این سوره (آیات 36 - 52) به جریان تکذیب آموزههای وحیانی از سوی مخالفان عنود دوره محمد صلی الله علیه و آله و سلم اشاره دارد. در بخش پایانی، به داستان قوم یونس علیه السلام میپردازد که در اثر تکذیب وی، عذاب الهی بر آنها قطعی شده بود، لکن با ایمان آوردن به نبوت یونس علیه السلام، از عقاب دنیوی در آستانه نزول عذاب نجات یافتند.۳
همان طوری که از اسناد روایات بر میآید، بیشترین نقلها از طریق ابوهریره و ابن عباس، سپس از امام علی علیه السلام، امام صادق علیه السلام، عبد الله بن جعفر و ابن مسعود هر کدام یکبار، گزارش شده است. هر چند متون منقول از ابوهریره در مقایسه با دیگر صحابه، از فراوانی برخودار است، لکن نقل آن به وی اختصاص ندارد. بر مبنای اعتبار قول صحابه نزد اهل سنّت و تنوع طرق انتساب این متون به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از طریق صحابه، پذیرش آنها به عنوان حدیث، طبیعی است. این نکته از گزارش ابن حنبل در المسند به روشنی به دست میآید. وی همه روایات یاد شده را، به جز حدیث شماره «ط»، به ترتیب، ذیل مسند صحابه متعددی نقل کرده است. این امر نشانگر این است که شماری از صحابه، مضمون این روایت را از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیده، سپس نقل کردهاند.
پیش از گزارش بخاری (م256ق) در الصحیح، محدثانی چون طیالسی (م204ق)، صنعانی (م211ق)، ابن الجعد جوهری (م230ق)، ابن ابی شیبه (م235ق)، احمد بن حنبل (م241ق)، عبد بن حمید (م249ق) این روایات را در کتابهای حدیثی خود گزارش کردهاند. گاهی برخی را شیبانی در باب «ما ذكر فیما فضل به یونس بن متی علیه السلام »۴ گزارش کرده است. از جهت تاریخی، صحیح البخاری (م256ق) و
1.. در چهار آیه از وی با اسم «یونس»:(سوره نساء، آیه ۱۶۳؛ سوره أنعام، آیه ۸۶؛ سوره یونس، آیه ۹۸؛ سوره صافات، آیه ۱۳۹)، «ذا النون»:(سوره انبیاء، آیه ۷۷) و «صاحب الحوت» (سوره القلم، آیه ۴۸) یاد شده، و در دیگر آیات به وحی بر این پیامبر الهی (سوره نساء، آیه ۱۶۳)، تفاضل ایشان بر عالمین در شمار پیامبران دیگر (سوره أنعام، آیه ۸۶) و رفع عذاب از قوم ایشان در آستانه نزول (سوره یونس، آیه ۹۸) پرداخته است.
2.. سوره یونس، آیه ۱۰۳
3.. سوره یونس، آیه ۹۸.
4.. المصنّف (ابن أبی شیبة)، ج۷، ص۴۵۸- ۴۶۰