2. قرآن بسندگى در شبه قاره هند ۱
اين جريان افراطى، به رغم ريشه هاى و پيشينه هاى قابل توجه در طول تاريخ، به مثابه جريانى دامنه دار و اثرگذار ، حاصل رويكرد بخشى از جنبش هاى نوگرايانه در يكى دو قرن اخير است (شش گفتار، ص 24-31). از جمله مراكز مهمى كه شاهد بروز اين جريان بوده، شبه قاره هند است. اين سرزمين در طول قرن هاى گذشته، تحولات سياسى و مذهبى زيادى را پشت سر گذاشته است. در اين ميان، سال هاى اشغال و استعمار انگليسى ها (1857 ـ 1947 م) زمينه پيدايش جنبش هاى گوناگون مذهبى را دامن زده است (جنبش هاى اسلامى و... ، ص 4) اين جنبش ها كه به طور عمده با اهداف نوگرايانه و اهداف اصلاحى براى مقاومت دينى و ملّى در مواجهه با اشغالگران پا گرفت، به لحاظ نظرى به برداشت هاى خاصى از دين و شريعت و منابع آن منتهى شد. سير تطوّر اين جنبش ها در آغازقرن بيستم ميلادى، به تشكيل جماعتى بنيادگرا به نام «اهل قرآن» انجاميد كه فقط قرآن را منبع شريعت مى شمردند، و راه حل مشكلات و عقب ماندگى جامعه اسلامى را در ناديده انگاشتن ساير منابع متداول شريعت، و تنها اكتفا كردن به قرآن، به عنوان منبع ثابت و جاويد دين تلقى مى كردند (تاريخ تفكر اسلامى در هند، ص 19). اين جماعت، هسته اصلى جريان «قرآن بسندگى» را در شبه قاره تشكيل مى دهند كه شناسايى بسترها و زمينه هاى پيدايش آن و سردمداران آن ضرورى به نظر مى رسد.
1 ـ 2. نقش سيد احمد خان هندى در زمينه سازى جريان
اثرگذارترين و همگون ترين حركتى كه زمينه هاى جماعت «اهل قرآن» را فراهم ساخت، حركت سيد احمد خان (م. 1316 ق / 1898 م) بود. ۲
1.في «بخ» : - «باب الرجل يكتب بطلاق امرأته» .
2.البته برخى پژوهشگران، سيد احمد خان را متعلق به جريان نوگرا و داراى گرايش عقلى در فهم مى شمارند و جماعت «اهل قرآن» را متعلق به جريان بنيادگرا و معتقد به بازگشت به اسلام نخستين تلقى مى كنند(تاريخ تفكر اسلامى در هند، ص ۱۹ و ۲۱). با وجود اين، نقطه تلاقى و نزديكى رويكرد جماعت اهل قرآن با سيد احمد خان آن است كه اين جماعت و برخلاف گروه هاى بنيادگراى پيش از خود، كه در واقع از ميان آنان انشعاب يافته بود (همان، ص ۲۰)، به انكار حجيّت سنّت روى آوردند و عملا ناچار شدند خلأ به وجود آمده از اين ناحيه را با آميزه اى از رأى و انديشه ورزى پر كنند .
