جريان‏شناسى قرآن بسندگى در دو قرن اخير - صفحه 98

سِر سيد احمد خان را از منظرهاى گوناگون مى توان مورد بررسى قرار داد، كه عمده ترين آنها بُعد اصلاح طلبى اوست. وى دراوضاع خاص آن روزگار در جستجوى راهكارى براى ساماندهى اوضاع مسلمانان و پيشرفت علمى و فرهنگى آنان بود و در اين موقعيت، وى به تعامل با اشغالگران روى آورد، نزاع سنّت و تجدد ، ص 232؛ به نقل از ، سِر سيد احمدخان و دانشگاه عليگر، محمّد اكرام (تفسير و تفاسير جديد، ص 55) همين رويكرد سيد احمد خان باعث مخالفت گروه هاى استعمارستيز با وى شد و او را عنصرى غرب گرا معرفى كرد (نزاع سنت و تجدد، همان) رويكرد قرآنى سيداحمد خان، از آن جهت كه با موضوع پژوهش ما در ارتباط است اهميت بيشترى دارد. رويكرد قرآن وى در مقالات و كتاب هاى او، به ويژه كتاب تفسيرى تفسير القرآن و هوالهدى و الفرقان ۱ بروز يافته است.
البته مى توان اين تفسير را متعلق به جريان افراطى و علمى دانست؛ چرا كه او سعى در هم سو سازىِ معارف علمى قرآن با علوم تجربى روزداشته و با توجيه معارف غيبى و ماوراى طبيعى قرآن، با معانى مادى و طبيعى پرداخته است (تفسير و تفاسير جديد، ص 60؛ نزاع سنت و تجدد ، ص 270). اما از آن روى مى توان رويكرد او را در راستاى جريان افراطى قرآن گرا بررسى كرد كه نقش ساير منابع دين و شريعت را كم رنگ مى كند و از اساس قيدهاى وارد شده در سنّتِ صحيح به اطلاقات قرآن رانمى پذيرد.
وى براى قبول روايات شرايط زير را در نظر گرفته است:
ـ حديث يقينا از پيامبر صلى الله عليه و آله صادر شده باشد؛
ـ شاهدى در كار باشد كه عين كلمات حديث را، سخن پيامبر صلى الله عليه و آله بشمارد؛
ـ كلمات روايت قابل حمل بر هيچ معناى ديگرى نباشد (القرآنيون و...، ص 100 ـ 106 به نقل از مقالات سِر سيد احمد خان).

1.سيد محمد تقى فخر داعى گيلانى ، دو جلد از اين تفسير را به فارسى ترجمه كرده است.

صفحه از 106