عام و ديگرى خاص) ، مى توان روايت وى از متروكين را توجيه كرد . در دليل عام ، چهار احتمال ذكر مى كند : 1 . وفات احمد بن حنبل پيش از يافتن فرصتى براى تهذيب و تنقيح مسند از روايات ضعيف (من جمله روايات متروكين)؛ 2 . تساهل و تسامح احمد بن حنبل در نقل احاديثِ حوزه فضائل ، مكارم ، زهد و ... بر خلاف احاديث احكام و سنن؛ 3 . غفلت سهوى احمد از چنين احاديثى؛ 4 . عدم اطلاع احمد بن حنبل از حال اين راويان متروك .
براى هر يك از اين احتمالات چهار گانه دليل عام ، شواهد و قرائنى از احاديث خود مسند و كلام عالمان ذكر شده است . در بيان سبب خاص ، شش تن از راويان متروك مسند را مى آورد و دليل روايت احمد از آنان را بيان مى كند . از ديگر نتايج بررسى هاى نويسنده در مورد روايات متروكين مسند احمد ، آن است كه تعداد روايات متروكين در مسند ، 52 حديث است كه بيش از نيمى از آنان (31 حديث) داراى متابع و شاهدند؛ بنا بر اين ، آمدن آنها در اين كتاب ، با تكيه بر وجود طرق صحيح در جاهاى ديگر براى آنها بوده است . در مورد رواياتى كه منابع و شواهد ندارند نيز نمى توان گفت ضرورتا موضوع و جعلى اند .

مقاله هفتم : لماذا روى بعض التابعين و ائمة اتباع التابعين بصيغة العنعنة

محمد سعيد بن محمد حسن البخارى
شبهه تدليس ، يكى از مشكلات و مسائلى است كه هماره فراروى روايات معنعن ، وجود داشته است؛ چون در اين روايات به طريق تحمّل حديث ، اشاره اى نرفته و امكان سماع روايت يا عدم سماع آن على السويه است . براى حل اين شبهه ، شروطى چون : امكان ملاقات روات با هم و مدلِّس نبودن ايشان را ذكر كرده اند . سؤال ديگرى كه در اين رابطه مطرح است آن كه چرا افراد و راويانى كه از تدليس كراهت داشته اند يا حداقل به تدليس شهره نبوده اند ، روايات خويش را به صورت معنعن نقل كرده اند و به طريق تحمّل خود ، تصريح نكرده اند .