از آن كه در آثار علماى بزرگ و گذشته به صورت نظم نايافته و پراكنده و بى سامان بود در قالب هاى جديدى ارائه داد و در چارچوبى علمى و روشن كه تا آن زمان ، معروف نبود ، سامان بخشيد ؛ و اين است همان كه به اين ابزارها شايستگى مى دهد تا ابتكار شهيد صدر باشند و نه صرفا يك تحول .
يكى از ابزارهاى شهيد صدر در بحث دراية الحديث و رجال نظريه «تعويض» است. اكنون بهتر است پيش از بررسى نظريه شهيد صدر چند مسئله مهم را ذيل اين عنوان بيان نموده و توضيح دهيم ، و بحث و بررسى در مورد نظريه «تعويض» در ادامه خواهد آمد :
1 . مراد از انديشه «تعويض» در علم رجال در دوران گذشته ؛ 2 . ريشه هاى تاريخى انديشه «تعويض» ؛ 3 . تطبيقات انديشه «تعويض» قبل از آن كه نظريه گردد .
با ارائه اين سه مسئله بويژه مورد آخر ، ارزش علمى اين انديشه و ميزان شايستگى و قابليت آن در تعويض سندِ ضعيف به سند ديگر آشكار مى گردد. پس از آن به بررسى انديشه «تعويض» به عنوان نظريه اى محكم و استوار با ابعاد و جوانب علمى خاص پرداخته خواهد شد ، و در كنار آن به تطبيق مصاديق اين انديشه نزد شهيد صدر و شاگردان بزرگ او خواهيم پرداخت.

1 . مراد از انديشه «تعويض» در علم رجال در دوران گذشته

منظور از انديشه تعويض در علم رجال ، پيش از طلوع خورشيدِ نظريه تعويض كه شهيد محمد باقر صدر آن را ابتكار نمود ، همان تبديل اسناد ضعيف روايات به اسناد جديد و معتبر بود ؛ بدون آن كه از دلايل و علل ضعف اسناد همچون «ارسال» ، يا وجود شخص ضعيف در سند ، يا كسى كه وثاقتش ثابت نگشته است سخنى به ميان آيد.
تمام كسانى كه قبل از شهيد صدر به اين كار پرداخته بودند كار خود را تقريبا در اسناد دو كتاب تهذيب و استبصار شيخ الطائفه طوسى منحصر مى كردند. بايد گفت چگونگى كار آنان متغير بود و از خصوصيات و معيارهاى روشنى پيروى نمى كردند ، بلكه هر يك بر اساس علم و اجتهاد خود به تبديل اسناد مى پرداختند ، همچنان كه در تطبيقات اين نظريه خواهيم ديد.