شرح حال حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام ^۱

حضرت عبدالعظيم كه نسبش با چهار واسطه به امام حسن مجتبى عليه السلام منتهى مى شود، از بزرگان علما و محدثين و زهاد و عباد و صاحب ورع و تقوى. و از اصحاب امام رضا و امام جواد و امام هادى عليهم السلام بوده و از آن بزرگواران نقل حديث كرده است و از اخبارى كه درباره وى وارد شده، استفاده مى شود كه وى مورد مهر و علاقه و محل اعتماد و اطمينان ائمه اطهار عليهم السلام بوده است.
از مطالعه تاريخ زندگى حضرت عبدالعظيم حسنى اين مطلب روشن است كه او نسبت به ائمه زمان خود اخلاص و اعتقاد كاملى داشته است وى در عصر خود داراى موقعيت عظيمى بوده و با عده زيادى از اصحاب حضرت صادق و كاظم و رضا عليهم السلام آميزش داشته، مانند: هشام بن حكم، ابن ابى عمير، على بن جعفر، و حسن بن محبوب، كه از مشايخ او هستند.
علماى رجال و فقهاى بزرگ شيعه حضرت عبدالعظيم را در كتب خود توصيف و توثيق كرده اند و همگان او را به خلوص عقيده و صفاى باطن و اعتقاد صحيح ستوده اند. ^۲ و در كتاب روح و ريحان از سيدمرتضى علم الهدى درباره حضرت
عبدالعظيم نقل كرده كه وى گفت: حكايت معروف ـ مقصود عرض دين است ـ از سيد زاهد عالم با ورع عبدالعظيم بن عبدالله حسنى كه از بزرگان علما و سادات جليل القدر بوده، مشهور و قبر وى در شهر رى به مشهد شجره معروف مى باشد وى حضور حضرت جواد و هادى و عسكرى عليه السلام رسيده و از آن بزرگواران روايت مى كند و علماى اماميه از اخبار و روايات او استفاده نموده اند. ^۳
محدث معروف قرن اخير مرحوم حاج ميرزا حسن نورى در خاتمه مستدرك الوسائل نوشته: عبدالعظيم حسنى از سادات بزرگوار است ما اكتفاء مى كنيم در شرح حال او به رساله اى كه صاحب بن عُبّاد (326ـ385 ه) درباره او نوشته و گفتار او را درباره عبدالعظيم نقل مى كنيم. ^۴
ابوالقاسم اسماعيل بن عباد معروف به صاحب كه از نوادر روزگار و بزرگان زمان خود بود و وزارت مؤيد الدوله و فخرالدوله بويهى را به عهده داشت، در رساله خود درباره حضرت عبدالعظيم مى نويسد:
از من نسب عبدالعظيم حسنى را كه در مقبره شجره مدفون است، پرسيدى و خواستى كه تو را از حالات و عقايد و علم و دانش و فضل و كمال و زهد و ورع او مطلع كنم. من اكنون به توفيق الهى به طور اختصار درباره او مطالبى را يادآور مى شوم. وى ابوالقاسم عبدالعظيم بن عبدالله بن على بن الحسن بن زيد بن الحسن بن على بن ابيطالب عليه السلام است او صاحب ورع و تقوى و مذهب درست و روش صحيح بود. و داراى اعتقاد پاك و از اهل عبادت به شمار مى رفت و معروف به امانت و درستكارى و راستگويى و صداقت بود.
عبدالعظيم در امور دين آگاه و مطلع و به مسائل مذهبى و احكام قرآن به خوبى آشنا بوده و حقايق دينى را به خوبى درك مى كرد و به عدل و توحيد كه مذهب اهل
حق است، اعتقاد داشت از حضرت جواد و امام هادى عليهماالسلام احاديث زيادى روايت كرده است و آن دو بزرگوار نامه ها و توقيعاتى براى او نوشته اند او از گروهى از اصحاب حضرت موسى بن جعفر و حضرت رضا عليهم السلام حديث نموده است.
عبدالعظيم حسنى كتب و تأليفاتى هم دارد كه از آن جمله كتابى است كه به يوم و ليلة نام گذارى كرده است، عده اى از بزرگان شيعه و مشايخ حديث از وى اخذ حديث كرده اند كه از جمله آن ها احمد بن ابى عبدالله برقى و ابوتراب رويانى هستند. عبدالعظيم از حاكم زمان خويش بيمناك بود و با بيم و هراس آواره شهرها بود و خود را قاصد و پيك حاكم به مردم معرفى مى كرد، در اين هنگام كه او در شهرها از ترس عمّال خليفه وقت در سير و حركت بود، وارد شهر رى شد و در محله ساربانان به منزل يكى از شيعيان در سكة الموالى ساكن گرديد روزها در سرداب اين منزل به سر مى برد و شبها را به نماز و روزها را به روزه مى گذرانيد.
در اين موقع كه در اين خانه مخفى بود، گاهى به طور ناشناس از خانه خارج مى شد و قبرى را كه اكنون در مقابل قبر او قرار گرفته زيارت مى كرد و در بين آن منزل و قبر نيز راهى فاصله شده بود، وى اظهار مى داشت كه اين قبر متعلق به يكى از فرزندان موسى بن جعفر عليهماالسلام است.
صاحب بن عُبّاد مى گويد: در اين هنگام خبر ورود عبدالعظيم حسنى به گوش شيعيان رسيد و دوستان و محبان اهل بيت از ورود او آگاه گرديدند، اكثر آن ها با او آشنا شدند و رفت و آمد كردند در اين موقع يكى از شيعيان در خواب ديد كه گويا حضرت رسول به او مى فرمايد: مردى از خانواده ام فردا در سكة الموالى از دنيا خواهد رفت و در باغ عبدالجبار نزديك درخت سيب دفن خواهد شد.
اين شخص پس از اين كه از خواب بيدار شد به طرف صاحب باغ رفت، تا از وى خريدارى كند، هنگامى كه جريان خواب را با او در ميان گذاشت و قصد خود را به او گفت. صاحب باغ و درخت سيب اظهار داشت: من هم چنين خوابى ديده ام اكنون اين باغ را براى سادات و شيعيان وقف كردم تا آن ها اموات خود را در آنجا دفن نمايند،
پس از اين، حضرت عبدالعظيم از دنيا رفت و در آن باغ دفن شد.
صاحب بن عُبّاد مى افزايد: مردى از اهل رى خدمت امام هادى عليه السلام رسيد و حضرت به او فرمود: در كجا بودى و از كجا آمدى؟ عرض كرد: به زيارت حضرت سيدالشهداء عليه السلام رفته بودم، حضرت فرمود: بدان كه اگر عبدالعظيم حسنى را كه در شهر شما مدفون است زيارت مى كردى، مثل اين بود كه حضرت امام حسين عليه السلام را زيارت كرده باشى.
ابوتراب رويانى ^۵ گويد: از ابوحماد رازى شنيدم مى گفت: بر حضرت على بن محمد عليهماالسلام در سرّمن رأى وارد شدم از آن حضرت مسائلى را كه مربوط به حلال و حرام بود، پرسيدم آن بزرگوار هم جواب سؤالات مرا فرمود، هنگامى كه خواستم از محضرش مرخص گردم فرمود: اى ابوحماد هرگاه مسأله مشكلى برايت پيش آمد آن را از عبدالعظيم حسنى سؤال كن و سلام مرا به او برسان.
صاحب بن عُبّاد رحمه الله پس از اين، رواياتى را كه از عبدالعظيم درباره توحيد وارد شده، نقل كرده است. ^۶
مرحوم علامه مجلسى در كتاب هدية الزائرين مى نويسد:
از مزارات مشهور و معروف مرقد منور امامزاده واجب التعظيم عبدالعظيم بن عبدالله حسنى است. نسب آن حضرت به چهار پشت به حضرت امام حسن مجتبى عليه السلام مى رسد، او از اكابر محدثين و اعاظم علماء و زهاد و عباد بوده و از اصحاب امام محمدتقى و امام على النقى است و نهايت توسل و انقطاع به خدمت ايشان داشته و احاديث زيادى از آن ها روايت كرده و قبر شريفش در رى معلوم و مشهور است. ^۷