جامعه کوفه از نظر سیاسی

بخش مسلمان کوفه را، از نظر سیاسی، می توان به چهار دسته تقسیم کرد :

۱. هواداران اهل بیت علیهم السلام

پیش از این، اشاره کردیم که در عصر نهضت حسینی، کوفه، کانون هواداران اهل بیت علیهم السلام بود ؛ ولی این سخن، بدان معنا نیست که همه کسانی که به اهل بیت علیهم السلام اظهار ارادت می کردند، پیروان راستین آنها و «شیعه» به مفهوم حقیقی این کلمه بودند ؛ بلکه هواداران اهل بیت علیهم السلام و مدّعیان تشیع در آن دوران، به چند دسته تقسیم می شدند که در ادامه همین بخش، توضیح خواهیم داد.

۲. هواداران بنی امیه

هواداران بنی امیه، بخش قابل توجّهی از مردم کوفه را تشکیل می دادند. در آن دوران که بیست سال از حکومت اُمَویان در کوفه می گذشت، افراد بسیاری جذب آنها شده بودند. هواداران بنی امیه در کوفه، از تشکل و سازماندهی نیرومندی برخوردار بودند. افرادی مانند عمرو بن حَجّاج زبیدی، یزید بن حرث، عمرو بن حُرَیث، عبد اللّه بن مسلم، عمارة بن عقبه، عمر بن سعد و مسلم بن عمرو باهِلی، از سران آنان به شمار می رفتند[۱]و همین ها بودند که وقتی از پیشرفت کار مسلم بن عقیل و ضعف و فتور نعمان بن بشیر، فرماندار کوفه احساس خطر کردند، به شام نامه نوشتند و زمینه را برای عزل نعمان و فرمان روایی ابن زیاد، فراهم ساختند.[۲]

گفته شده که رؤسا و مُتنفّذان قبایل کوفه، از این حزب بوده اند و این امر، خود، باعث گرایش بسیاری از مردم به این سو می شده است.[۳]

۳. خوارج

علی رغم سرکوب خوارج در جنگ نهروان، سیاست های غیر اسلامی معاویه باعث شد که خوارج کوفه، در زمان او، قدرت بگیرند. آنان در سال ۴۳ ق، در دوران فرمان روایی مغیرة بن شعبه بر کوفه، به رهبری مُستَورِد قیام کردند ؛ ولی کارشان به شکست انجامید.[۴]زیاد بن ابیه نیز پس از به عهده گرفتن فرمانداری کوفه در سال ۵۰ ق، نقش مهمّی در سرکوب آنها داشت.[۵]پس از مرگ زیاد (سال ۵۳ ق)، خوارج کوفه به رهبری حیان بن ظبیان، در سال ۵۸ ق، قیامی دیگر ترتیب دادند[۶]و این بار، ابن زیاد، پس از به عهده گرفتن زمام امور کوفه، به سرکوب آنها پرداخت.

بنا بر این، با توجّه به درگیری خوارج با اُمَویان، شاید بتوان گفت که آنان در جریان نهضت حسینی، با هیچ یک از دو طرف، همکاری نکرده اند.

۴. افراد بی اعتنا و دَمْ دَمی مِزاج

بخش قابل توجّهی از جوامع مختلف را کسانی تشکیل می دهند که یا همه حوادث اجتماعی را بی اهمیت می شمارند و یا هر روز، به رنگی در می آیند. در کوفه نیز جمعی بودند که نه به اهل بیت علیهم السلام علاقه داشتند و نه هوادار بنی امیه بودند ؛ بلکه هوادار شکم و شهوتِ خویش بودند و هر کس می توانست زندگی آنان را تأمین کند، از او پیروی می کردند.