از نوع پرسش ها و حال و هوا و دغدغه ها و افق درك مؤمنان معاصر ائمه متأثر بوده و به احتمال زياد بازسازى آن پرسش ها ، در فهم بهتر و دقيق تر برخى روايات براى مفسران بعدى مؤثر است .
روشن است كه اين پرسش ها ، با مجموعه نيازها ، ضرورت ها ، شرايط فرهنگى ـ اجتماعى خاص آن زمان بى ارتباط نيست ؛ هر چند در دوره هاى بعد نيز به اقتضاى جاودانگى پيام وحى ، نصوص ، و روايات جامع و متضمن قواعد كلى ، دين هم چنان براى مؤمنان مرجع و ملجأ خواهد بود. از اين رو ، درك آن بستر فرهنگى و اوضاع و شرايط حاكم بر آن در پرتو داده هاى علمى جديد ، در فهم زمينه هاى توليد اين مجموعه عظيم معرفتى و تفسير واقع بينانه آن مؤثر خواهد بود .
اين تلقى كه صدور روايات را در خلأ و بى ارتباط با اوضاع و شرايط عصر حضور ائمه مى انگارد ، تلقى ضعيف و غيرقابل دفاعى است و احتمالاً از خوف اين كه مبادا اين انتساب و تعيّن ، موجب عصرى شدن روايات و رنگ تعلق پذيرى آن ها شود ، اظهار شده است . اما بر آگاهان پوشيده نيست كه روايات نيز در گستره اى وسيع ، مثل قرآن پيام هاى فراعصرى دارند و اين امر ، مانع مطالعه و بررسى در زمينه ها و شرايط عصرى شكل گيرى آن ها نمى شود.
اين كه عوامل محيطى ، تاريخى و شرايط سياسى ، فرهنگى ، اجتماعى و وضعيت مخاطبان و عموم جامعه ، در صدور يك پيام يا شكل گيرى يك واقعيت اجتماعى نقش و تأثير دارد ، يك بحث است ، و اين كه چنين زمينه اى موجب محدوديت و انحصار آن به عصر و زمان مذكور و غير قابل تسرى به ديگر دوره ها مى شود ، بحث ديگرى است .
بى شك برخى قضاياى تاريخى را بدون ارجاع به متغيرها و مؤلفه هاى محيطى نمى توان فهميد . براى مثال در قضيه حكميت ، با اين كه امامِ معصوم مى داند اين كار به مصلحت اسلام و جامعه مؤمنان نيست ، تحت فشارهاى محيطى آن را مى پذيرد. اين اقدام هنگامى توجيه منطقى مى يابد كه ساختار اجتماعى و شرايط فرهنگى و سياسى مؤثر در اين تصميم گيرى بازسازى و به آن توجه شود. از اين رو ، ملاحظه اوضاع و شرايط اجتماعى كه به تفسير واقع بينانه قضايا كمك جدّى مى كند ، عملى عقلايى و خردپذير است. ما انسان ها در فضاى اجتماعى و تحت تأثير مجموعه اوضاع و احوال محيطى عمل مى كنيم و امام عليه السلام نيز دست كم در كنش هاى معمول و متعارف خود ، از اين قاعده مستثنى نبوده است. بايد ديد اين مجموع